Rola sankcji społecznych w wymianie gospodarczej w krajach rozwijających się
Kapitał społeczny jest w wymianach gospodarczych źródłem silnych mechanizmów sankcji. Gdy jednak nie istnieją żadne formalne umowy ani mechanizmy sankcjonujące, wiele wymian gospodarczych opiera się na układach i umowach nieformalnych, których nie da się dochodzić w sądzie ani kontrolować z zewnątrz. W ramach finansowanego ze środków UE projektu SSD (Social capital and enforcement of informal contracts in developing economies) zajęto się badaniem, w jaki sposób kapitał społeczny umożliwia egzekwowanie układów nieformalnych poprzez sankcjonowanie społeczne. Koncentrując się na mikrofinansowaniu, partnerzy projektu zbadali rolę sankcji społecznych w egzekwowaniu spłat bankowych. Stwierdzono, że w identycznych warunkach pewna grupa mogłaby również wykorzystać sankcje społeczne do wymuszenia kolektywnej odmowy spłaty. Ponadto przekonania i normy mają kluczowe znaczenie dla nakłaniania członków grupy do prawidłowych spłat. Partnerzy projektu SSD przeprowadzili w warunkach laboratoryjnych eksperyment na grupie korzystającej z mikrofinansowania z odpowiedzialnością zbiorową, w której członkowie grupy mogli podjąć decyzję o wykluczeniu dowolnego członka ze wspólnej działalności. Stwierdzono, że decyzje dotyczące spłat są powiązane z motywacją indywidualną, z wyjątkiem sankcji społecznych — w tym przypadku członkowie grupy dążą do ukarania osób nieuczciwych choćby ze szkodą dla siebie. Aby zbadać długoterminowe zaangażowanie mieszkańców wsi, zwykle będących w najtrudniejszej sytuacji materialnej, badacze przeprowadzili spis grup mikrofinansowania w północnych Indiach. Stwierdzono, że osoby z niższej kasty częściej porzucają swoje grupy samopomocy, a te z kolei są bardziej narażone na niepowodzenie. Z kolei biedni pracownicy rolni bez własnej ziemi odnoszą znaczne korzyści z udziału w takich grupach, przeciętnie otrzymując od banków ponad dwukrotnie większe pożyczki niż członkowie grup posiadający ziemię. Przeprowadzono badanie panelowe 1500 rodzin w celu poznania długoterminowego wpływu udziału w grupach mikrofinansowania. Stwierdzono, że członkowie grup samopomocy znacznie częściej zapisują dzieci do szkoły. To z kolei przekłada się na kontynuowanie edukacji i mniejsze ryzyko porzucenia nauki. Badanie sankcji i presji społecznych związanych z redystrybucją majątku wśród ludu Bamileke w Kamerunie wykazało, że starsze rodzeństwo wspomaga młodsze we wczesnych latach życia. W późniejszych latach następuje odwzajemnienie przysługi. Takie układy mają jednak negatywny wpływ na inwestycje i nakłady pracy. Prace projektu SSD pozwoliły lepiej poznać charakter sankcji społecznych i ich rolę w egzekwowaniu umów nieformalnych.
Słowa kluczowe
Sankcje społeczne, wymiana gospodarcza, kapitał społeczny, gospodarki rozwijające się, SSD, umowy nieformalne
