Skutki gospodarcze i kulturowe prehistorycznej zmiany klimatu między mezolitem a epoką brązu
W ramach finansowanego ze środków UE projektu PRETM (Prehistoric transitions in the Mediterranean: Cultural and economic responses to climate change during the Mesolithic-Bronze Age) zajęto się badaniami regionu Villena ze względu na bliskość stanowisk archeologicznych sięgających do mezolitu do epoki brązu. Pobrano trzy rdzenie z Laguny Villena i jeden ze wydmowego stawu depresyjnego Casa Corona. Stosując analizę zmian skamieniałości i osadów, rozmiarów ziaren, podatności magnetycznej i pyłków, uzyskano zapis 20 000 lat złożonych procesów osadowych i dynamiki wegetacji. Były one powiązane z wahaniami klimatycznymi i — w znacznie późniejszych okresach — działalnością człowieka. Wyniki wykazały dużą wrażliwość na drobne zmiany budżetu hydrologicznego, które wpływały zarówno na skład pobliskiej roślinności, jak i na biotę jeziora. Badania geochemiczne i mineralogiczne wykazały znaczny wzrost wilgotności w holocenie, co mogło spowodować większy dopływ składników odżywczych do jeziora, a w konsekwencji zakwity alg. Analiza roślinności wykazała cofanie się lasów sosnowych, a rozwój lasów mezofilnych. W okresie preborealnym odnotowano poważną zmianę wieku lasów, zapewne spowodowaną przez erozję linii brzegowej w okresach przejściowych susz. Stwierdzono kilka okresów suszy, które niewątpliwie miały poważny wpływ na życie ówczesnych społeczności myśliwsko-zbierackich zamieszkujących ten region. Poza przejściowymi suszami około 10 000 lat temu klimat ogólnie zaczął się stawać bardziej suchy, być może z powodu silniejszego nasłonecznienia i odparowywania. Proces ten mogło spotęgować pojawienie się pierwszych społeczności rolniczych ok. 7500 lat temu (wynik skalibrowany). Wycinanie lasów przez człowieka mogło wpłynąć na wzrost ilości wód gruntowych pomimo coraz suchszego środowiska, szczególnie w okresie od 6000 do 3000 lat temu. W badaniach podkreślono wrażliwość słonych jezior na drobne zmiany hydrologiczne, wskazując na znaczący wpływ działalności człowieka. Dotyczy to w szczególności czasów bliższych teraźniejszości, gdyż osuszenie jeziora spowodowało całkowite zniknięcie lasów i ekosystemu wodnego oraz zdominowanie terenu przez roślinność krzewiastą. Całkowitej utracie jednego habitatu towarzyszyło powstanie terenów znacznie bardziej narażonych na erozję, pustynnienie i pożary. Osuszenie jeziora miało też poważny wpływ na ilość wód gruntowych i mogło spowodować zwiększone wytrącanie soli, a tym samym zmniejszenie ilości ziemi uprawnej. Wyniki projektu PRETM prezentowano na konferencjach międzynarodowych. Na ukończeniu są prace nad dwiema publikacjami analizującymi znaczenie socjoekonomiczne i ekologiczne wniosków. Pełniejsze zrozumienie reakcji środowisk na dawne zmiany klimatu i poznanie wpływu działalności człowieka pomoże w tworzeniu lepszych strategii gospodarowania na przyszłość.
Słowa kluczowe
Zmiany klimatu, region śródziemnomorski, mezolit, epoka brązu, PRETM, działalność człowieka, erozja