Miara rozpraszania się
Koncentracja uwagi to zdolność wyboru istotnych informacji z otoczenia, która wymaga równowagi między mechanizmami odgórnymi (dowolnymi) i oddolnymi (mimowolnymi). Odgórna kontrola uwagi umożliwia prawidłowe wykonanie bieżącego zadania poprzez dobór odnośnych informacji. Jednakże uwaga może mimowolnie zwrócić się w stronę nieoczekiwanego, istotnego bodźca, przez co nie możemy już skupić się na wcześniej wykonywanym zadaniu. Taka oddolna kontrola uwagi jest niezbędna dla uświadomienia sobie potencjalnie ważnego (choć nie z perspektywy wykonywanego zadania) zdarzenia (np. alarmu przeciwpożarowego), i jest określana jako zdolność rozproszenia się. Dominacja procesów oddolnych wskazuje na tendencję do rozpraszania się, lecz bieżące testy kliniczne nie wykazują zmian w tych procesach. Podczas finansowanego przez UE projektu DISTRACTIBILITY (Competition between bottom-up and top-down mechanisms of auditory attention: Neurophysiological and physiopathological mechanisms of distractibility) opracowano nową metodę oceny. Badanie dotyczyło też współpracy mechanizmów koncentracji uwagi w mózgu osoby zdrowej i z zaburzeniami. Prace podzielono na cztery moduły. Wyniki pierwszego z nich wskazują, że nasilenie uwagi odgórnej nie zmniejszało zdolności do rozpraszania się, natomiast rozpraszające odgłosy zaburzały mechanizmy odgórne poprzez wydłużenie przetwarzania i wykrywania danych docelowych. Ponadto w badaniu wykazano, że osoby często pamiętające sny lepiej radzą sobie z realizacją obu typów uwagi. W drugiej części analizowano wewnątrzkorowe dane elektrofizjologiczne od chorych na padaczkę ze wszczepionymi elektrodami. Wyniki wskazują, że odgórna kontrola uwagi modulowała ciągłe i oscylacyjne odpowiedzi w mózgu w obrębie ośrodków słuchowych. Dane EEG od pacjentów z uszkodzeniami bocznej kory przedczołowej wskazują, że ta część mózgu odrywa rolę w regulowaniu obu typów uwagi. Uszkodzenie tego regionu ogranicza odgórną kontrolę uwagi i nasila mechanizmy oddolne, zwiększając tendencję do rozpraszania się. Następnie, podczas badania behawioralnego określono umiejętność koncentracji uwagi u pacjentów ze schizofrenią i chorobą afektywną dwubiegunową. W obu grupach pacjentów została zachowana równowaga między procesami odgórnymi a oddolnymi. Jednakże przy chorobie afektywnej dwubiegunowej ograniczone zasoby poznawcze wpływały na zdolności umysłowe przy dużym obciążeniu wykonywanymi zadaniami. Badacze zaproponowali nowy schemat szacowania wpływu nieoczekiwanych odgłosów na rozpraszanie się. W rezultacie opracowano test pozwalający określić równowagę między oboma badanymi procesami w mózgu. Ustalono, że boczna kora przedczołowa kontroluje oba typy uwagi i wpływa na równowagę między nimi. Dzięki projektowi DISTRACTIBILITY stworzono skuteczne narzędzie do mierzenia mechanizmów uwagi w mózgu i określania współczynnika podatności na rozpraszanie się. Prace mają zastosowanie kliniczne i mogą pomóc w określaniu przyczyny podatności na rozpraszanie się u poszczególnych osób.
Słowa kluczowe
Rozpraszanie się, mózg, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia, uwaga słuchowa, rozpraszające dźwięki
