System wczesnego ostrzegania mający zapobiegać potencjalnym kryzysom finansowym
Kryzys finansowy zasiał chaos w światowej gospodarce. Rządy były zmuszone podjąć istotne (a w niektórych przypadkach bezprecedensowe) działania, by ograniczyć szkody. Działania te obejmowały ratowanie głównych instytucji finansowych oraz przekazanie miliardów euro gospodarkom w stanie recesji w celu stymulacji ich rozwoju. Skutki społeczne również były bardzo poważne. Przez bezrobocie, zastój w zakresie wynagrodzeń oraz politykę oszczędnościową wiele osób cierpiało biedę. Z uwagi na tak poważne skutki pragnienie, by kryzys finansowy na taką skalę już nigdy się nie powtórzył, jest bardzo silne. Dlatego też sfinansowany przez UE projekt EARLINESS.eu (European early warning for systemic risk) opracował system wczesnego ostrzegania (EWS), by umożliwić podmiotom kształtującym politykę i organom regulacyjnym otrzymywanie z wyprzedzeniem powiadomień o nowych ryzykach powstających w systemie finansowym. Trzeba wiedzieć, kiedy bić na alarm „Wydarzenia systemowe są ściśle powiązane z kryzysem w bankowości. Nawet ograniczony kryzys w bankowości może prowadzić do upadku dotkniętych nim banków, co powoduje upadek całego systemu”, mówi stypendysta działania „Maria Skłodowska-Curie”, dr Michele Costola z ośrodka badawczego SAFE Uniwersytetu we Frankfurcie. „Aby poradzić sobie ze słabymi stronami systemu finansowego po kryzysie, wdrożono regulacje Bazylea III, by usprawnić zasady dotyczące kapitału i płynności w sektorze bankowości”. Jednym z kluczowych aspektów tych regulacji jest bufor antycykliczny (countercyclical capital buffer, CCB), główny makroostrożnościowy instrument służący do utworzenia buforu kapitałowego chroniącego system bankowy przed okresami nadmiernego wzrostu akcji kredytowej, który może prowadzić do powstania ryzyka systemowego. „Krótko mówiąc, CCB powinien łagodzić ryzyko zapaści kredytowej, która stanowi czynnik destabilizujący faktyczną gospodarkę poprzez ponoszenie dodatkowych strat kredytowych w systemie bankowym”, wyjaśnia dr Costola. „Największą zagadką jest ustalenie, kiedy aktywować mechanizmy takie jak CCB. Właśnie dlatego EWS, system wysyłający sygnał w przypadku, gdy prawdopodobieństwo kryzysu przekroczy określony próg, może odegrać kluczową rolę w tej kwestii”. EWS oparty na modułach System EWS projektu EARLINESS.eu ma konfigurację „modułową” i hierarchiczną strukturę. „Jest to szczególnie dogodne rozwiązanie z uwagi na modułowość i elastyczność systemu, które umożliwiają łatwe wprowadzanie interwencji, rozszerzeń oraz modyfikacji wdrożonych wskaźników ryzyka systemowego na bieżąco”, stwierdza dr Costola. System składa się z trzech poziomów: pierwszy obejmuje „surowe” dane finansowe i gospodarcze, w szczególności dane finansowe z pojedynczych instytucji finansowych, a także dane z rynku akcji (cena, wartość rynkowa oraz wolumen obrotu) i dane z bilansów (tj. wskaźnik dźwigni). Drugi poziom systemu dotyczy miar ryzyka w skali mikro i makro szacowanych na podstawie danych z pierwszego poziomu. Miary finansowego ryzyka systemowego w skali mikro wykorzystuje się, by wykrywać przypadki, w których jedna instytucja (przedsiębiorstwo) przyczynia się do wydarzenia systemowego. Z kolei miary finansowego ryzyka systemowego w skali makro oznaczają najwyższy łączny poziom systemu. Trzeci i ostatni poziom analizuje zdolność przewidywania takich miar ryzyka systemowego (sygnałów) pod kątem kryzysów na rynku i w bankowości. „Celem tej konfiguracji jest wysłanie (wczesnych) sygnałów ryzyka systemowego poprzez rozpoznanie ich w źródle i lokalizacji”, stwierdza profesor Loriana Pelizzon nadzorująca projekt. „Wczesne sygnały ostrzegawcze można monitorować na skalę globalną i europejską oraz dla określonego źródła ryzyka systemowego. Pod tym względem sygnały te mogą pomóc zapobiegać potencjalnemu kryzysowi”. Dla każdego źródła możliwego ryzyka systemowego w systemie finansowym EWS dysponuje odrębnymi wskaźnikami, które mogą generować odmienny lub podobny sygnał w trakcie niektórych etapów lub też mogą przewidywać inne, tym samym dając zawsze podmiotom korzystającym z systemu możliwość spojrzenia na ogólną kondycję systemu finansowego w szerszym kontekście. Kolejne kroki Zespół pracujący nad projektem chętnie współpracuje z podmiotami kształtującymi politykę nad wykonalnością i użytecznością tego systemu. Dr Costola spędził okres oddelegowania do pracy w oddziale ds. stosownej polityki Europejskiego Banku Centralnego (EBC), zajmując się ryzykiem systemowym. Ta ścisła współpraca była kontynuowana po tym, jak oddelegowano go gdzie indziej. W ramach projektu zorganizowano również otwarte warsztaty końcowe we Frankfurcie. Projekt zostanie omówiony również podczas Otwartego Forum Nauki Europejskiej ESOF 2018, największej interdyscyplinarnej konferencji zajmującej się nauką i innowacjami w Europie. W przyszłości prof. Pelizzon i dr Costola będą kontynuować swe prace w ośrodku SAFE. Projekt EARLINESS.eu przyczynił się do opracowania Panelu ryzyka systemowego (Systemic Risk Dashboard, SRDB) oraz Platformy ryzyka systemowego (Systemic Risk Platform, SFRP), która zostanie wkrótce uruchomiona.
Słowa kluczowe
EARLINESS.eu, system wczesnego ostrzegania, EWS, ryzyko systemowe, konfiguracja modułowa, kryzys w bankowości
