Skip to main content
Oficjalna strona internetowa Unii EuropejskiejOficjalna strona internetowa UE
European Commission logo
polski polski
CORDIS - Wyniki badań wspieranych przez UE
CORDIS
CORDIS Web 30th anniversary CORDIS Web 30th anniversary

Article Category

Zawartość zarchiwizowana w dniu 2023-03-02

Article available in the following languages:

Odkryto 10. oraz 11. i 12. planetę

Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) przedstawiła formalną propozycję w sprawie definicji planety. Jeżeli zostanie ona zatwierdzona przez Kongres Generalny IAU podczas glosowania 24 sierpnia w Pradze, w Układzie Słonecznym będzie 12, a nie dziewięć planet. Znajdzie się wśró...

Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) przedstawiła formalną propozycję w sprawie definicji planety. Jeżeli zostanie ona zatwierdzona przez Kongres Generalny IAU podczas glosowania 24 sierpnia w Pradze, w Układzie Słonecznym będzie 12, a nie dziewięć planet. Znajdzie się wśród nich Pluton oraz seria "plutonków" - nowa kategoria planet. Można by sobie zadać pytanie, jaki jest cel weryfikowania klasyfikacji planet. Każde dziecko w wieku szkolnym, nawet pobieżnie interesujące się przestrzenią kosmiczną, może wymienić większość tych planet - ich nazwy wydają się konkretne i niepodważalne. Jednakże problem powstaje zwłaszcza w przypadku jednej planety - Plutona. Pojęcie planet stworzyli starożytni Grecy, którzy zauważyli, że kilka gwiazd - często jasnych - zazwyczaj poruszało się wolniej po nocnym niebie, podczas gdy większość pozostałych gwiazd pozostawała nieruchoma. Starożytni Grecy mówili o tych poruszających się gwiazdach jako o "planetach" lub wędrowcach. Ostatecznie w wyniku badań naukowych stwierdzono, że te przemieszczające się gwiazdy w rzeczywistości nie są w ogóle gwiazdami, lecz skalistymi lub gazowymi światami obracającymi się wokół Słońca w analogiczny sposób, jak nasza planeta Ziemia. Na początku XX wieku astronomowie William H. Pickering i Percival Lowell zauważyli, że musi istnieć obiekt, jeszcze nieodkryty, który wyjaśnia występujące od czasu do czasu zaburzenia ruchu w tamtym czasie ostatniej znanej planety - Neptuna. Dało to początek wczesnej wersji wyścigu kosmicznego, ponieważ matematycy dokładnie określali potencjalne miejsca występowania tego nieodkrytego świata, natomiast astronomowie usiłowali szybko dane ciało znaleźć. "Winowajca" został w końcu wyśledzony przez Clyde'a Tombaugha w dniu 18 lutego 1930 r. Jak na ironię, ostatecznie stwierdzono, że nieregularny ruch Neptuna był pomyłką, a odkrycie Plutona nastąpiło po prostu w wyniku zbiegu okoliczności. W całym tym poruszeniu nikt nie zastanowił się, czy ten nowy świat - ostatecznie nazwany Plutonem - jest rzeczywiście planetą. W przestrzeni kosmicznej porusza się wiele obiektów, takich jak asteroidy, meteory czy komety. Chociaż Pluton był obiektem dużym, od tamtej pory odkryto obiekty od niego większe, zwłaszcza w rejonie znanym jako Pas Kuipera znajdujący się za Neptunem. Problem pojawił się wówczas, gdy stwierdzono, że nowe ciało - 2003 UB313 lub "Xena" - jest dwa razy większe od Plutona. Jeżeli Pluton jest planetą, zatem to ciało jest nią również. Przewodniczący IAU Ron Ekers wyjaśnia: - Współczesna nauka dostarcza znacznie więcej wiadomości, niż samo stwierdzenie prostego faktu, że obiekty krążące wokół Słońca wydają się poruszać na tle nieruchomych gwiazd. Na przykład ostatnio dokonano nowych odkryć obiektów w najdalszych rejonach Układu Słonecznego, których wielkość jest porównywalna z wielkością Plutonem lub ją przewyższa. Wymienione odkrycia zasadnie podają w wątpliwość to, czy dane obiekty powinny być uznane za nowe "planety", czy też nie - powiedział. Zgodnie z nową definicją planeta musi posiadać "właściwości fizyczne obiektu umożliwiające określenie jego prawdziwej istoty. Obiekt jest zatem definiowany jako planeta na podstawie jego zasadniczych właściwości fizycznych. Spełnione muszą być dwa warunki, by nazwać obiekt "planetą". Po pierwsze, musi on znajdować się na orbicie wokół gwiazdy, przy czym sam nie może być gwiazdą. Po drugie, obiekt ten musi być dostatecznie duży (lub mówiąc bardziej poprawnie technicznie, musi posiadać dostatecznie dużą masę), aby w wyniku własnego ciążenia było możliwe osiągnięcie przez niego kształtu zbliżonego do kulistego. Kształt obiektów o masie powyżej 5x10 20 kg i średnicy większej niż 800 km jest zwykle nadany przez ich własne ciążenie, lecz wszelkie przypadki graniczne muszą być ustalone w drodze obserwacji", wyjaśnia IAU. To z kolei w sposób dogodny eliminuje wiele księżyców - w tym nasz własny - które są znacznie większe od Plutona. Owen Gingerich, przewodniczący komitetu ds. ustalania definicji planet mówi: - W lipcu prowadziliśmy ożywione dyskusje zarówno na tematy naukowe, jak i kulturowe/historyczne, a na drugi dzień rano kilku członków przyznało, iż nie spali najlepiej obawiając się, że osiągnięcie konsensusu nie będzie możliwe. Jednak pod koniec długiego dnia zdarzył się cud: osiągnęliśmy jednomyślne porozumienie. Po ustaleniu nowej definicji mamy obecnie więcej planet. Po pierwsze, dawniejsza asteroida - 1 Ceres - zostanie obecnie sklasyfikowana jako planeta Ceres. Ceres znajduje się w pasie asteroid pomiędzy Marsem i Jowiszem i jest największą z wielu dużych asteroid w tym obszarze. Ciało to nie jest łatwo dostrzegalne i jest raczej niewielkie, lecz odpowiada nowej definicji i jest jedynym ciałem w pasie asteroid, które posiada kształt kulisty. Być może bardziej interesujący jest potencjał występujący na skraju Układu Słonecznego. Pluton, jego księżyc Charon oraz "Xena" (obiekt formalnie znany jako 2003 UB313), czyli ciało, które uruchomiło proces ponownej klasyfikacji, zostają uznane za planety, lecz wszystkie one zaliczają się do nowej kategorii - plutonków. Pozostawia to możliwość dalszych odkryć na obrzeżach Układu Słonecznego. W razie dezorientacji spowodowanej nowym systemem oraz wątpliwości co do tego, jak może wyglądać nasz Układ Słoneczny, pomocna może być prezentowana poniżej proponowana lista planet, uporządkowanych według rosnącej odległości od Słońca, wraz z zaliczeniem ich do odpowiedniej kategorii oraz wskazaniem przybliżonej wielkości: Merkury - planeta klasyczna, średnica 4879 km, Wenus - planeta klasyczna, 12 104 km, Ziemia - planeta klasyczna, 12 746 km, Mars - planeta klasyczna, 6780 km, Ceres - planeta karzeł, 952 km, Jowisz - planeta klasyczna, 138 346 km, Saturn - planeta klasyczna, 114 632 km, Uran - planeta klasyczna, 50 532 km, Neptun - planeta klasyczna, 49 105 km, Pluton - plutonek, 2306 +/- 20 km, Charon - plutonek, 1205 +/- 2 km, 2003 UB313 ("Xena") - plutonek, 2400 +/- 100 km.