Pierwszy rok 7PR: rewolucyjny i skuteczny - mówi komisarz Potočnik
Obecnie minął pierwszy rok z siedmioletniego okresu realizacji siódmego programu ramowego (7PR) UE, stanowiącego "rodzaj programu przejściowego", prowadzącego europejskie środowisko badawcze w kierunku nowych instrumentów wprowadzonych w zeszłym roku - powiedział komisarz ds. nauki i badań naukowych Janez Potočnik w wywiadzie dla serwisu CORDIS Wiadomości. Wiele spośród nowych instrumentów spowodowało przekazanie zarządzania projektami badawczymi do zewnętrznych struktur. Odpowiedzialność za zarządzanie budżetem 7PR została jednoznacznie złożona w ręce organów zewnętrznych w stosunku do Komisji Europejskiej. Jeśli chodzi o następny program ramowy - 8PR - komisarz chciałby, aby zostały podjęte dalsze kroki w tym kierunku. Powstała w 2007 r. Europejska Rada ds. Badań (ERBN) finansuje badania "przekraczające granice wiedzy", a jedynym kryterium selekcji jest ich wartość naukowa. - ERBN to główny rewolucyjny element 7PR. Rada rzeczywiście odciśnie w przyszłości swoje piętno na Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Podpiszę się pod tym stwierdzeniem bez wahania - powiedział Janez Potočnik. Pierwsze zaproszenie Rady do składania wniosków odniosło olbrzymi sukces. Można nawet powiedzieć, że był to nadmierny sukces, ponieważ liczba wniosków znacznie przekraczała dostępne środki. Jak uważa komisarz, sukces pierwszego zaproszenia miał niezwykle istotne znaczenie i przyniósł ważny przekaz na temat przyszłości ERBN. Inną wielką innowacją były wspólne inicjatywy technologiczne. Te "partnerstwa prywatno-publiczne", jak mówił o nich komisarz, podkreślając fakt, że inicjatywa wychodzi od sektora prywatnego, mierzą się z niektórymi poważnymi wyzwaniami, przed jakimi stoi Europa, jak również zajmują się dziedzinami o dużym potencjale na przyszłość: ogniwa paliwowe i technologia wodorowa, nanoelektronika, ekologiczny transport powietrzny, komputerowe systemy wbudowane oraz innowacyjne leki. To na razie początek tych długofalowych inicjatyw, ale już teraz komisarz odnotowuje bardzo pozytywny oddźwięk wśród liderów życia gospodarczego. - Czy jest to instrument, który eliminuje jeden z niedostatków Europejskiej Przestrzeni Badawczej? Już dziś odpowiedź na to pytanie brzmi "tak" - stwierdza. - Gdy bronimy tych wniosków, szczerze mówiąc, nie mamy pojęcia, jak bardzo rewolucyjne są te rozwiązania. Dopiero ich realizacja uświadamia nam ich znaczenie - powiedział komisarz Potočnik. Obydwa wspomniane instrumenty oraz artykuł 169, która umożliwia uczestnictwo Wspólnoty w programach realizowanych przez kilka państw członkowskich UE, przeniosły odpowiedzialność za zarządzanie projektami z Dyrekcji Generalnej ds. Badań Naukowych Komisji Europejskiej na zewnętrzne agencje i przedsięwzięcia. - Tworzą one ośrodki pod patronatem programu ramowego. Myślę, że to właściwy sposób - zwiększanie potrzeb i powodów wydawania środków finansowych, a jednocześnie zmniejszanie wątpliwości co do umiejętności skutecznego zarządzania nimi - mówi komisarz. Jego celem jest uwolnienie od tych zadań personelu DG ds. Badań Naukowych i przyjęcie "bardziej ministerialnego sposobu działania". Chociaż kwota przeznaczona na finansowanie projektów badawczych podwoi się nominalnie w okresie 2007-2013, już teraz zdecydowano, że liczba osób zarządzających programem w DG ds. Badań Naukowych pozostanie na stałym poziomie. Zarządzać projektami będą natomiast "specjaliści w prostszy i szybszy sposób. To logiczny i prawidłowy kierunek - uważa Janez Potočnik. Jeśli chodzi o budżet 8PR, komisarz powie jedynie, że powinien być większy niż obecnie. Odnosząc się tylko do jednej części bieżącego programu ramowego - ERBN - stwierdza: - Jeśli ERBN działa dobrze, chciałbym poznać choć jedną przyczynę przemawiającą przeciw podwojeniu budżetu. Wydaje się, że połączenie nowych instrumentów oraz wiarygodnych wspólnych projektów badawczych stało się przebojem wśród naukowców. - Ludzie mówią mi, że nikt nie narzeka - śmieje się komisarz. Choć widzi on możliwość wprowadzenia usprawnień. Start to dopiero pierwszy krok, należy oczekiwać, że będziemy stale piąć się w górę - mówi. Jednym z obszarów, gdzie można coś poprawić jest udział nowych państw członkowskich UE w 7PR. Wnioski składane przez naukowców z tych krajów są akceptowane równie często, a może i częściej, jak wnioski naukowców ze starych państw członkowskich. Problem zasadza się w liczbie wniosków pochodzących z nowych państw członkowskich, a u jego podłoża leży brak sieci i powiązań. Krajowe punkty kontaktowe w tych krajach muszą przyjąć bardziej otwartą postawę, nawiązywać relacje także z innymi punktami i eliminować tendencje partykularne - mówi komisarz. Jednocześnie Komisja musi wzmocnić kampanię informacyjną w nowych państwach członkowskich. Wydaje się, że inny uprzednio problemowy obszar - niewystarczające uczestnictwo małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) - został w 7PR wyeliminowany. Choć komisarz życzyłby sobie, aby było inaczej, ustalono docelowy pułap uczestnictwa MŚP na poziomie 15 procent (Janez Potočnik nie wierzy w wyznaczanie pułapów; uważa, że najlepszą drogą do wspierania zmian jest wprowadzanie zachęt). Wstępne dane wskazują, że uczestnictwo tych podmiotów przerosło oczekiwania i wyniosło 20 procent, choć przed potwierdzeniem tych informacji Komisarz musi sprawdzić, czy wszystkie firmy, które określiły swój status jako MŚP, rzeczywiście odpowiadają przyjętej definicji. Prawdopodobnie do zmiany sytuacji doprowadziło wprowadzenie funduszu gwarancyjnego oraz działania na rzecz uproszczenia programu. - Kiedy pracuje się nad programem ramowym, można dziesięć razy dziennie powtarzać słowo "uprościć", ale dopiero funkcjonowanie programu pozwala uzyskać pewność, że został on uproszczony - mówi komisarz. - System jest bardzo złożony. Wprowadzamy pewne elementy i mają one pozytywne i negatywne skutki. Skutki te należy rozpatrywać na tle innych. To nie jest czarno-biały obraz. Być może największym sukcesem Janeza Potočnika jest podnoszenie świadomości znaczenia badań naukowych. Jako skromny człowiek, komisarz sam niechętnie używa słowa "sukces" do opisania własnych osiągnięć, jednak w różnych obszarach polityki znaczenie badań jest obecnie powszechnie uznawane. Według niego, oznacza to umieszczenie badań "w szerszym kontekście". - Dzięki temu możliwe jest wprowadzenie zmian, które w innym wypadku byłyby niemożliwe - stwierdza, jako przykłady podając kroki konieczne do pełnego wdrożenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Szersze uznanie znaczenia badań rozciąga się na kolegium komisarzy - mówi Janez Potočnik. Ostatnio wyznaczono wiele celów obejmujących całą UE, zwłaszcza w dziedzinie energetyki i ochrony środowiska. Jak mówi komisarz, wszystkie mają gruntowne oparcie w nauce. W niedawnych doniesieniach środków masowego przekazu skrytykowano unijne cele w zakresie biopaliw, podkreślając, że będą one miały negatywny wpływ na środowisko oraz ceny żywności i dostępność wody. Propozycje Komisji w dziedzinie energetyki opublikowane w dniu 23 stycznia stanowią rewizję poprzednich propozycji, co pokazuje, że Komisja uwzględniła nowe badania nad biopaliwami. Nie oznacza to, że biopaliwa nie mają przyszłości. Komisarz stwierdza wyraźnie, że mają one duży potencjał, a biopaliwa trzeciej generacji są już ujęte w planach naukowych. - Codziennie będą pojawiały się nowe fakty i nowe informacje. Co ważne, nasze podejście zobowiązuje nas do przeglądu przyjętej strategii - dodaje. Po roku od uruchomienia 7PR, ocena dotychczasowych postępów i wyników może być wyłącznie pozytywna, co sugeruje, że na tym etapie nie ma potrzeby wprowadzania zmian w strategii.