Zrozumieć dynamikę kultury
Wielu osobom połączenie matematyki i kultury może wydawać się czymś nieprawdopodobnym, ale bynajmniej nie naukowcom z finansowanej przez UE sieci ATACD (A topological approach to cultural dynamics). Ich prace ukazują nam, jak dzięki jednej z dziedzin matematyki, topologii, możemy lepiej zrozumieć różne rodzaje zmian społeczno-kulturowych zachodzących w wyniku zjawisk takich jak migracja, rynki i nowe technologie. Topologia obejmuje badania układu i rozmieszczenia elementów w sieci. Zamiast odległości między poszczególnymi elementami topologia skupia się na ich wzajemnej relacji. Często przytaczanym przykładem topologii jest mapa linii metra - choć nie podaje ścisłej informacji na temat odległości między stacjami, pokazuje, w jaki sposób połączone są one ze sobą liniami. Każdy aspekt kultury podlega czynnikom prowadzącym do zmian. Topologia może być przydatna w analizie takich zmian, ponieważ przy jej pomocy można odwzorować wszystkie powiązania, zależności i transformacje występujące między elementami kultury. Według koordynatora projektu ATACD, prof. Celii Lury, badaczy dynamiki kulturowej do sięgnięcia po topologię skłoniły dwie ważne zmiany, do jakich doszło w okresie ostatnich lat. Badania genetyczne dowodzą, że na nasze zachowanie i choroby wpływ wywiera nasz materiał genetyczny. Badania te rzuciły nowe światło na stary dylemat "natura czy wychowanie" (ang. nature vs. nurture), dotyczący roli odgrywanej w określeniu osobowości i inteligencji człowieka przez czynniki zewnętrzne, takie jak wychowanie, doświadczenie i uczenie się (nurture) i dziedziczone genetycznie (nature). "Najnowsze odkrycia w dziedzinie nauk biologicznych ułatwiły myślenie w kategoriach natury i wychowania i przyczyniły się do powstania złożonych interpretacji przyczynowości, determinacji, ewolucji kreatywnej, komunikacji i zmiany" - tłumaczy prof. Lury. Takie zmiany w naszym postrzeganiu samych siebie wywierają bez wątpienia wpływ na nasze życie i rozwój kultury. "Jeżeli zmienia się biologia i naturalne wyjaśnienia [na temat tego, kim jesteśmy], wówczas zmianie musi ulec także rozumienie kultury" - powiedziała prof. Lury CORDIS News. "Metody topologiczne okazały się bardzo przydatnym narzędziem w naukach biologicznych. Sieć bada potencjał wykorzystania ich w dziedzinie kultury". Drugą ważną zmianą był rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych, które także wywierają znaczny wpływ na naszą komunikację i sposób życia. "Komunikuje się ze sobą coraz więcej ludzi, na coraz więcej sposobów. Ich komunikacja jest stale rejestrowana, a jej zapis można przechowywać w bazach danych, przez co staje się ona dostępna dla analizy" - mówi prof. Lury. "Podmioty komercyjne i polityczne oraz rządy bardzo zainteresowane są opracowaniem metod wykorzystania tych danych do zrozumienia kultury, ale techniki, które by na to pozwalały dopiero powstają". Wykorzystująca analizę sieciową metoda topologiczna może, zdaniem prof. Lury, znaleźć zastosowanie w badaniach statystyczno-demograficznych. W epoce rosnącej migracji, mobilności i złożonych modeli gospodarstw domowych, tradycyjne metody spisu ludności, wiążące osobę z jednym miejscem zamieszkania, mogą dawać bardzo mylny obraz demograficzny. "Stosowane dziś metody spisu ludności zakładają, że ludzie wiodą osiadły tryb życia, co nie jest prawdą" - wyjaśnia prof. Lury. W badaniach nad zmianami kulturowymi stosowano już pewne elementy podejścia topologicznego, przy czym jedynie w ograniczonym stopniu i w obrębie poszczególnych dyscyplin. W trzyletnim projekcie ATACD, finansowanym na kwotę 643.797 EUR ze środków szóstego programu ramowego (6PR) w ramach priorytetu "Nauka i technologia przyszłości" (New and emerging science and technology - NEST), uczestniczy 20 partnerów reprezentujących rozliczne dyscypliny, takie jak socjologia, psychologia, politologia, neuronauki, internetowe systemy informacyjne, z których wszyscy bez wyjątku stosują w swej pracy podejście topologiczne. Uczestnicy projektu mają nadzieję, że dzięki wielodyscyplinarności opracowane zostaną nowe techniki i modele pojęciowe do zastosowania w badaniach nad zmianami kulturowymi i społecznymi w czterech obszarach szczegółowych: rynków i innowacji; przestrzeni, transformacji i migracji; nowych technologii, w tym internetu; umysłu, pamięci i języka. Dzięki zrozumieniu sposobu ewolucji kultury projekt ma pomóc nam lepiej radzić sobie w podlegającym ciągłej zmianie świecie. Projekt realizowany będzie do 2010 r., a na zakończenie zorganizowana zostanie konferencja prezentująca osiągnięte rezultaty.