Rozumienie mowy w kontekście: oportunistyczny i proaktywny mózg w pracy
Ostatnie badania pokazały, w jaki sposób mózg człowieka efektywnie wykorzystuje nawet najmniejszy sygnał do interpretacji mowy, przewidując, co może zostać powiedziane i o kim, lekceważąc czasami zasady języka i wykonując szybkie eksperymenty, aby jak najszybciej dotrzeć do możliwej interpretacji. Profesor Jos Van Berkum z Instytutu Psycholingwistyki im. Maxa Plancka w Holandii omówił ostatnie badania fal zmiany potencjału elektrycznego mózgu i interpretacji językowej w czasopiśmie Current Directions in Psychological Science. "Rozumienie języka wydaje się dosyć łatwe" - mówi profesor Van Berkum. "Zaczynamy rozmowę i słuchamy, co ma do powiedzenia druga osoba. Choć to co do nas dociera to wiązka liter i dźwięków, tym co rzeczywiście postrzegamy - jeżeli wszystko przebiega dobrze - jest znaczenie. Ale w jaki sposób przechodzimy z taką łatwością od jednego do drugiego?" Profesor Van Berkum wraz z zespołem przeprowadził w ciągu kilku ostatnich lat wiele eksperymentów, badając mózgowe potencjały wywołane (ERP), które opisano na podstawie danych zarejestrowanych w czasie słuchania lub czytania przez osoby badane serii krytycznych zdań w różnych kontekstach. Potencjały wywołane ERP wskazują na zmiany w aktywności mózgu w różnych sytuacjach w reakcji na bodziec taki jak słowo lub ton. Wyniki wszystkich badań potwierdziły jednoznacznie, że w interpretację mowy zaangażowanych jest wiele obszarów mózgu, a każdy z nich reaguje na różne sytuacje i współpracuje z pozostałymi w celu umieszczenia tych sytuacji w kontekście i przewidzenia ich znaczenia. Tak zwany potencjał N400 jest najsilniejszy z tyłu głowy i wiąże się z analizą znaczenia, ale nie wykazuje bezpośredniej wrażliwości na sposób ułożenia zdania. Efekt N400, obserwowany kiedy na przykład ktoś wypowiadający się z akcentem charakterystycznym dla wyższych sfer mówi "Mam ogromny tatuaż na plecach", pokazuje w jaki sposób odbiorcy kwalifikują nadawcę i stosują stereotypy, aby szybciej przewidzieć, co zostanie powiedziane. Efekt usłyszenia lub przeczytania zdań, których odniesienie jest niejednoznaczne, różni się od efektu N400 i pojawia się w przeważającym stopniu z przodu głowy. Inny efekt ERP, zwany P600, był zawsze wywoływany w momencie usłyszenia lub przeczytania słowa, które nie zgadza się z wcześniejszą analizą słuchacza. Profesor Van Berkum jest przekonany, że zebrane wyniki dają obraz oportunistycznego, proaktywnego mózgu w pracy, jak również podkreślają wagę kontekstu, którego nie można nie docenić. Zdaniem profesora, różne aspekty interpretacji są obsługiwane przynajmniej częściowo przez różne sieci w mózgu, co zostało ostatnio potwierdzone na podstawie fMRI. "W czasie interpretacji języka, ludzie nie trzymają się niewolniczo składni" - mówi profesor Van Berkum. Dane z badań przeprowadzonych przez zespół pokazują, że odbiorcy są w stanie określić czy słowo pasuje zanim nadawca skończy je wypowiadać. Badania pokazują również, że mózg wykorzystuje w ogromnym stopniu stereotypy społeczne, aby szybciej interpretować znaczenie wypowiedzi. Według profesora, to zaledwie jeden z wielu "szybkich i nieczystych chwytów", których używamy do przewidywania wypowiedzi. Profesor Van Berkum uważa, iż dalsze prowadzenie tego typu eksperymentów nie za bardzo pogłębi naszą wiedzę na temat interpretacji. Według niego ogromne wyzwanie stanowi "zbudowanie precyzyjnych modeli interpretacji, które nie tylko będą pasować do behawioralnych faktów i analiz językowych, ale których mechanizm może być również zmapowany na dane neuroobrazowania". Profesor jest przekonany również, że badania neuroobrazowania powinny przenieść się na pole rzeczywistego używania języka. "Czeka tam na nas wiele interesujących kwestii" - powiedział. "Jedna grupa zagadnień obraca się wokół nadawcy, typu dyskursu oraz warstw komunikacji: na przykład, w jaki sposób mózg odbiorcy reaguje na hasło "chmury szepcą", jeżeli wedle jego wiedzy nadawca jest poetą, pacjentem cierpiącym na kłopoty z wypowiadaniem się lub bohaterem literackim? [...] A co można powiedzieć na temat intencji nadawcy? [...] Akty zamierzone stanowią sedno codziennej komunikacji, niemniej na chwilę obecną nie mamy pojęcia, w jaki sposób mózg radzi sobie z tym wszystkim wraz z każdym napływającym słowem. Czas się o tym dowiedzieć."
Kraje
Niderlandy