Zaktualizowane ustawodawstwo WE nt. ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych budzi wątpliwości
Europejska Fundacja Nauki (ESF) wezwała instytucje europejskie do ponownego rozważenia kluczowych punktów w zaproponowanej, znowelizowanej wersji dyrektywy dotyczącej wykorzystywania zwierząt do celów naukowych. W nadchodzących tygodniach zaplanowano dyskusję w Parlamencie Europejskim nad znowelizowaną dyrektywą, przedstawioną przez Komisję pod koniec 2008 r. W celu ujednolicenia postępowania ze zwierzętami wykorzystywanymi do celów naukowych w całej UE, Rada Europy przyjęła w 1986 r. dyrektywę (86/609/EWG) dotyczącą ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych. Dyrektywa wprowadziła, pośród wielu uwzględnionych zagadnień, minimalne standardy dotyczące pomieszczeń dla zwierząt i opieki nad nimi, jak również wymóg stosowania przez naukowców alternatywnych, gdzie tylko to możliwe, rozwiązań w stosunku do testów na zwierzętach. Część dyrektywy propagowała opracowywanie alternatywnych metod w stosunku do wykorzystywania zwierząt, co doprowadziło do powstania w 1991 r. Europejskiego Centrum Walidacji Metod Alternatywnych (ECVAM). Nowelizacja dyrektywy okazała się nieodzowna z uwagi na otwarte pole do interpretacji, jakie pozostawiały jej zapisy oraz brak wytycznych dotyczących procesów analizy etycznej i obowiązku uzyskiwania pozwolenia na eksperymenty. W 2002 r. Komisja Europejska zainicjowała proces i zleciła wstępną ocenę skuteczności. Następnie grupa robocza ekspertów technicznych przygotowała raport, Panel ds. Zdrowia i Dobrostanu Zwierząt wydał opinię naukową, a w 2006 r. odbyły się konsultacje społeczne. Wyniki zostały włączone do zaproponowanej wersji, która ustala rygorystyczne wytyczne, zwłaszcza w zakresie wykorzystywania ssaków naczelnych w badaniach doświadczalnych. Nowelizacja ma również objąć zasady docenione przez społeczność naukową, nazywane "zasadą trzy R": reduction - ograniczenie, refinement - zawężenie i replacement - zastąpienie. Ściślej mówiąc, ustawodawstwo zaleca naukowcom wykorzystywanie istniejących danych, tam gdzie to możliwe, aby ograniczyć powielanie pracy. Grupa ekspertów (EG) z Europejskiej Rady ds. Badań Medycznych przy ESF opublikowała stanowisko w sprawie zaproponowanej nowelizacji, w którym wzywa ustawodawców do ponownego rozważenia całego szeregu punktów. Eksperci podkreślili swoje poważne obawy dotyczące trzech dziedzin: badania podstawowe na ssakach naczelnych, wymiana danych, aby unikać niepotrzebnego powielania pracy oraz promowanie tzw. zasady trzech R. W proponowanym tekście czytamy, że nie należy wykorzystywać ssaków naczelnych w procedurach badawczych, za wyjątkiem tych podejmowanych w celu uniknięcia, zdiagnozowania lub leczenia zagrażających życiu albo wyniszczających chorób klinicznych ludzi bądź w celu opracowania profilaktyki takich chorób. Dalej zastrzega się, że musi istnieć naukowe uzasadnienie potwierdzające, że celu procedury nie można osiągnąć wykorzystując gatunki inne niż ssaki naczelne. "Tego czy dany gatunek wymaga szczególnej ochrony nie powinno się opierać wyłącznie na [...] związku z człowiekiem, ale na zdolności odczuwania cierpienia" - według EG. Cechy charakterystyczne, które decydują o podobieństwie innych naczelnych do człowieka, przesądzają również o ich wadze dla badań naukowych przekładających podstawowe odkrycia na badania kliniczne. Na przykład szympansy są szczególnie ważne dla opracowania szczepionki na zapalenie wątroby typu C, ponieważ to jedyne inne naczelne, które są podatne na tę chorobę. Całkowity zakaz prowadzenia podstawowych badań na małpach człekokształtnych, według EG "wykluczy wszelkie możliwości prowadzenia takich badań w UE w przyszłości, co może mieć katastrofalne skutki dla zdolności zwalczania chorób, które mogą być w szczególności groźne dla człowieka i innych wyższych naczelnych". "W sposób zdecydowanie krytyczny EG wyraża opinię, że artykuł 8, paragraf 1, należy poprawić, aby umożliwić prowadzenie podstawowych badań na ssakach naczelnych" - czytamy w oświadczeniu. EG zgadza się, że ogólna koncepcja wymiany danych jest ważna dla uniknięcia niepotrzebnego powielania doświadczeń na zwierzętach. Jednakże może się to okazać problematyczne w przypadku badań podstawowych, których wyniki nie zostały potwierdzone. We wczesnej fazie badań, powtórzenie niektórych doświadczeń jest ważne dla uwiarygodnienia początkowych odkryć. Zalecono więc pewne poprawki przepisów w tym zakresie. Jeśli chodzi o wdrażanie nowych zasad, grupa podkreśliła wagę wyznaczenia jasno zdefiniowanych terminów. Zasugerowano, aby maksymalny termin na dokonanie przeglądu zaproponowanych badań ustalić na 90 dni, po to by nie stwarzać nadmiernych opóźnień z powodu biurokracji. Co zaś się tyczy zasady trzy R, EG jest zdania, że nowe ustawodawstwo powinno silniej podkreślać jej znaczenie. "Społeczność naukowa poważnie podchodzi do obowiązku rozwijania i wdrażania bieżącej wiedzy w zakresie zasady trzy R" - twierdzi EG. Obecnie nie ma zadowalających metod alternatywnych wobec wykorzystywania naczelnych w laboratorium, stąd potrzebny jest zdaniem EG silniejszy bodziec do opracowywania nowych metod. "Ufamy, że konsensus osiągnięty przez naukowe środowisko medyczne na szczeblu paneuropejskim [...] przyczyni się do ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych, umożliwiając jednocześnie stały postęp badań naukowych w celu poprawy zdrowia i [...] dobrobytu Europejczyków" - czytamy w podsumowaniu oświadczenia. Według Komisji Europejskiej, głównymi celami propozycji są zminimalizowanie liczby zwierząt wykorzystywanych w procedurach naukowych oraz wyraźna poprawa sposobu postępowania z tymi, które są nadal niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa testów i badań biomedycznych w całej Unii Europejskiej. Poprawione ustawodawstwo ma również "podnieść jakość badań prowadzonych w UE i zapewnić wysokie standardy zdrowia ludzi i zwierząt oraz ochrony środowiska". Propozycja oczekuje obecnie na opinię Parlamentu Europejskiego i Rady Europy.