Poświata po zachodzie Słońca ułatwia nawigację stworzeniom nocnym
Wyniki nowych badań finansowanych ze środków unijnych pokazują, że nietoperze, mimo nocnego trybu życia, wykorzystują położenie Słońca do kalibracji swojego wewnętrznego kompasu magnetycznego, który stanowi ich narzędzie do nawigacji. Szczegóły odkrycia dokonanego przez naukowców z niemieckiego Instytutu Ornitologii im. Maxa Plancka i z bułgarskiego Narodowego Muzeum Historii Naturalnej zostały opublikowane w internetowym wydaniu czasopisma Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Źródłem unijnego wsparcia był projekt ORIENTATION IN BATS (Zmysł orientacji u nietoperzy - od nawigacji po pamięć przestrzenną), który otrzymał 250.000 EUR z międzynarodowych stypendiów Marie Curie dla wyjeżdżających naukowców (OIF) przyznawanych w ramach Szóstego Programu Ramowego (6PR). Powszechnie wiadomo, że nietoperze wykorzystują echolokację (biologiczny sonar) do orientacji na małych obszarach, ale w jaki sposób prowadzą nawigację na większe odległości? W końcu wiele nietoperzy poluje co noc w odległości do 20 km od swoich siedlisk, a letnie i zimowe schronienia są często oddalone od siebie o ponad 50 km. Kilka gatunków nietoperzy migruje co roku do 1.000 km na terenie Europy. W ostatnich latach wyniki badań naukowych wykazały, że podobnie jak wiele innych stworzeń nocnych, niektóre gatunki nietoperzy są w stanie wykorzystywać pole magnetyczne Ziemi do nawigacji. Ten sposób nawigacji stwarza pewne problemy, gdyż odkładające się w skorupie ziemskiej osady żelaza powodują nieprzewidywalne zmiany pola magnetycznego. Ptaki obchodzą ten problem wykorzystując Słońce (niezwykle wiarygodne źródło informacji o kierunkach) do kalibrowania swoich wewnętrznych kompasów. Celem opisywanych badań było odkrycie, w jaki sposób nocki duże (Myotis myotis) kalibrują swoje kompasy. W ramach pierwszego eksperymentu naukowcy chcieli określić, czy nietoperze potrafią odnaleźć drogę powrotną z nieznanego im miejsca. Zespół złapał dzikie nietoperze i uwolnił je o zachodzie Słońca w odległości około 25 km od groty, która służyła im za schronienie. Niewielkie nadajniki radiowe przytwierdzone do nietoperzy umożliwiły naukowcom śledzenie ich ruchów. Nietoperze okazały się doskonałymi nawigatorami, bowiem większość stosunkowo szybko odnalazła drogę do domu. Najszybsze osobniki wróciły do groty w ciągu zaledwie dwóch godzin. Tymczasem w drugiej grupie nietoperzy zakłócono odbiór magnetyczny, gdyż naukowcy wykorzystali urządzenie zwane cewkami Helmholtza do zmiany kierunku pola magnetycznego o zachodzie Słońca, skutecznie przesuwając go o 90° w taki sposób, że północ znalazła się na wschodzie. Schronienie nietoperzy leżało na południe od miejsca testowego, ale zwierzęta wystawione na działanie obróconego pola magnetycznego wyruszyły w kierunku wschodnim. "Wyniki tego pierwszego eksperymentu, w którym pole magnetyczne zostało obrócone o zachodzie Słońca są spójne z hipotezą, według której obserwacja pewnego aspektu zachodu Słońca kalibruje pole magnetyczne, wykorzystywane następnie przez nietoperze do orientacji w kierunkach" - napisali naukowcy. Zespół powtórzył eksperyment po całkowitym zapadnięciu nocy, kiedy z nieba znikły wszystkie ślady zachodu Słońca. Tym razem kompas nietoperzy wystawiony na działanie zmienionego pola magnetycznego nie uległ wpływowi i obydwie grupy nietoperzy odleciały w tym samym kierunku. "Zmiana pola magnetycznego była skuteczna jedynie w połączeniu z zachodem Słońca" - mówi Richard Holland z Wydziału Migracji i Immunoekologii Instytutu Ornitologii im. Maxa Plancka. "Nocki duże wykorzystywały położenie Słońca o zachodzie jako najbardziej wiarygodny wskaźnik kierunku i kalibrowały odpowiednio pole magnetyczne, aby je wykorzystać w nocy jako kompas." Wykorzystywanie przez M. myotis Słońca do kalibrowania swojego kompasu jest raczej zaskakujące, ponieważ zwykle opuszcza on swoją kryjówkę po tym, kiedy Słońce już dawno zdążyło się schować za linią horyzontu. Niemniej poświata utrzymująca się po zachodzie Słońca jest dla niego wystarczająca.
Kraje
Bułgaria, Niemcy