Nowe spojrzenie na arbitraż Wzrost liczby ponadnarodowych arbitraży z udziałem organów prawa publicznego i prywatnych podmiotów gospodarczych rodzi istotne obawy dotyczące ich zasadności, dlatego zrozumienie, w jaki sposób funkcjonują one jako mechanizm zarządzania i odnoszenie się do kwestii dotyczących legitymizacji będzie miało kluczowe znaczenie dla współpracy publiczno-prywatnej. Społeczeństwo © Alexander Supertramp, Shutterstock Stosowanie arbitrażu do rozstrzygania sporów publiczno-prywatnych budzi obawy natury konstytucyjnej, ponieważ arbitrzy nie podlegają tym samym normom i zabezpieczeniom co sędziowie krajowi. Coraz częstsze odwoływanie się do arbitrażu rodzi pytania o zasadność konstytucyjną obejmującą takie zasady jak demokracja, praworządność oraz ochrona praw człowieka i praw podstawowych. W ramach finansowanego przez UE projektu LEXMERCPUB badacze „przyjrzeli się rosnącej praktyce rozstrzygania sporów między państwami i podmiotami państwowymi z jednej strony, a prywatnymi podmiotami gospodarczymi z drugiej, nie w sądach krajowych, ale w drodze arbitrażu”, mówi prof. dr Stephan Schill, główny badacz. Kompleksowe podejście do arbitrażu publiczno-prywatnego Ustalenia wskazują, że arbitraż publiczno-prywatny nie tylko służy rozwiązywaniu indywidualnych sporów, ale działa również jako system ponadnarodowego zarządzania, w którym arbitrzy nie tylko rozstrzygają indywidualne spory, ale także przyczyniają się do dalszego rozwoju prawa. W szczególności robią to w sposób, który przekracza określone ramy systemów prawnych. W tym sensie arbitrzy publiczno-prywatni powinni być uznawani za wykonawców ponadnarodowej władzy publicznej. Taka ponadnarodowa władza publiczna nie jest zjawiskiem współczesnym, jej początki sięgają spraw z zakresu arbitrażu publiczno-prywatnego z początku XIX wieku. Stosując takie uprawnienia, finansowane przez UE badanie LEXMERCPUB pokazuje, że arbitrzy mogą tworzyć konflikty z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi. Naraża to arbitraż publiczno-prywatny na pytania dotyczące jego legalności, na które muszą pojawić się odpowiedzi, jeżeli arbitraż publiczno-prywatny ma być wykorzystywany jako środek rozwiązywania sporów. Badanie LEXMERCPUB ujawnia również, że porównawcze podejście konstytucyjne do tych wyzwań związanych z legitymizacją sugeruje, że arbitraże publiczno-prywatne jako takie nie mogą być uznane za bezprawne i sprzeczne z interesem publicznym. Zamiast tego większość krajowych systemów prawnych akceptuje to, że spory publiczno-prywatne mogą być rozstrzygane na drodze arbitrażu, ale podlegają zabezpieczeniom interesu publicznego. Zespół LEXMERCPUB stwierdził, że arbitraż sporów publiczno-prywatnych może być zgodny z pewnymi zasadami rangi konstytucyjnej w określonych okolicznościach. Obejmują one dostęp do wymiaru sprawiedliwości, rozstrzyganie sporów zgodnie z zasadą praworządności oraz wkład w zrównoważony rozwój zaangażowanych państw, w szczególności gdy występują problemy z praworządnością w danym kraju. Aby proces był zgodny z prawem, muszą jednak istnieć proceduralne i materialne zabezpieczenia, które zagwarantują, że arbitraż publiczno-prywatny nie naruszy uzasadnionych interesów publicznych. Ulepszona polityka arbitrażu publiczno-prywatnego dla państw całego świata Partnerzy projektu opracowali ramy koncepcyjne, które pomagają arbitrom w lepszym wykorzystaniu przyznanych im uprawnień, dostosowaniu procedur arbitrażowych do skutków dla interesu publicznego oraz uniknięciu negatywnych skutków publiczno-prywatnych postępowań arbitrażowych dla interesu publicznego. Sądy konstytucyjne, coraz częściej proszone o ocenę zgodności rozwiązań arbitrażu publiczno-prywatnego z konstytucją, opracują lepsze strategie kierowania arbitrami w zakresie orzekania z poszanowaniem podstawowych pojęć interesu publicznego i wartości konstytucyjnych. „LEXMERCPUB umożliwi decydentom politycznym, arbitrom i sądom wydawanie lepszych i bardziej sprawiedliwych decyzji dotyczących arbitrażu publiczno-prywatnego. Będzie to solidna podstawa do ulepszenia ponadnarodowego arbitrażu publiczno-prywatnego jako instytucji globalnego zarządzania regulacyjnego”, podsumowuje prof. dr Schill. Słowa kluczowe LEXMERCPUB, arbitraż publiczno-prywatny, arbiter, prywatny podmiot gospodarczy, spór publiczno-prywatny, zarządzanie regulacyjne, podmioty publiczne
