Ludzie i infrastruktura: budowanie społeczeństw odpornych na katastrofy Pojęcie „klęski żywiołowej” w odniesieniu do społeczeństwa niemal natychmiast przywołuje na myśl zdarzenia związane ze zmianą klimatu, takie jak powodzie. Jednak istnieje o wiele więcej rodzajów katastrof, a wśród nich trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, zjawiska związane z pogodą kosmiczną, katastrofy przemysłowe czy też zagrożenia związane z działalnością przestępczą i terrorystyczną. Unia Europejska czyni starania, aby te ludzkie tragedie skutkowały jak najmniejszą liczbą zgonów i materialnych zniszczeń. Gospodarka cyfrowa Społeczeństwo Bezpieczeństwo © Unia Europejska, 2019 Zabezpieczenie ludności przed klęskami jest jednym z głównych elementów pozwalających społeczeństwu na niezakłócone funkcjonowanie. Jest to tak ważne, gdyż skutki klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka oraz powiązane z nimi zagrożenia dotyczące odporności i bezpieczeństwa dotykają w większym lub mniejszym stopniu niemalże wszystkich funkcji społecznych. Wykorzystanie potencjału wielu technologii Unijnym badaniom nad bezpieczeństwem towarzyszą wielorakie wyzwania, do pokonania których niezbędny jest wielotorowy rozwój technologiczny, jak również szerokie spektrum umiejętności zarządzania. Cyberprzestępczość i terroryzm zagrażają podatnym na zagrożenia obszarom miejskim lub chronionym oraz obiektom infrastruktury krytycznej, takim jak porty czy infrastruktura transportowa i energetyczna. Opracowanie pakietu innowacyjnych rozwiązań może pomóc w ochronie tych wrażliwych obszarów. Wysiłki badawcze na szczeblu UE ukierunkowane na zmniejszenie liczby zagrożeń związanych z klęskami żywiołowymi koncentrują się głównie na skutecznym wdrożeniu konwencji międzynarodowych, między innymi przyjętych przez ONZ ram z Sendai dotyczących ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych, regulacji UE, takich jak Unijny Mechanizm Ochrony Ludności, oraz polityk w tej dziedzinie (np. dyrektywa powodziowa, plan działania UE w obszarze CBRJ itp.). W szerszym wymiarze mają one wspierać zacieśnianie współpracy między UE i państwami członkowskimi oraz poprawić koordynację w dziedzinie ochrony ludności, przyczyniając się do większej skuteczności systemów zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka, jak również strategii przygotowywania się do nich i reagowania na nie. Te ramy polityki mają bezpośrednie przełożenie na sposób zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi w UE, wpływając tym samym na działania służb interwencyjnych. Wynikiem połączenia tych usług jest rozwój systemów komunikacji ułatwiających zarządzanie klęskami żywiołowymi i katastrofami, łącząc świadomość sytuacyjną i centra dowodzenia. Wszystkie te scenariusze dotyczą działania służb interwencyjnych, zatem finansowane przez UE zespoły badawcze pracują nad innowacyjnymi rozwiązaniami, które będą wspierać właśnie te służby w radzeniu sobie z sytuacjami kryzysowymi. Wreszcie równie ważna jest kwestia zagrożeń, na jakie narażona jest ludność cywilna, zatem celem nowych technologii i polityk jest zwiększanie świadomości ryzyka, a tym samym odporności obywateli, nie zapominając przy tym o specyfice kulturowej różnych scenariuszy katastrof. Osiem unijnych projektów na rzecz łagodzenia skutków klęsk żywiołowych Nadrzędnym celem finansowanego przez UE projektu ANYWHERE jest wzmocnienie potencjału służb interwencyjnych i zagrożonych obywateli, aby zwiększyć ich zdolność przewidywania i reagowania w przypadku ekstremalnych i poważnych w skutkach zdarzeń pogodowych i klimatycznych dzięki ogólnoeuropejskiej platformie obejmującej wiele zagrożeń. Podstawową ideą, jaką kierował się zespół projektu beAWARE, było zapewnienie odpowiedniego wsparcia na wszystkich etapach sytuacji kryzysowej spowodowanej ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi i klimatycznymi. Ponieważ społeczeństwa stają się coraz bardziej złożone, muszą sobie radzić z coraz większym zasięgiem skutków i nieprzewidywalnością potencjalnych kryzysów, a także większą dynamiką poważnych wypadków. To sprawia, że coraz więcej wymaga się od systemów zarządzania kryzysowego. Z uwagi na fakt, że obecnie na zdolność europejskiego zarządzania kryzysowego składa się rozbudowana sieć systemów, przeprojektowanie jej wszystkich elementów wiązałoby się ze zbyt dużymi kosztami i mogłoby spowodować jej krytyczną destabilizację. W związku z tym w ramach projektu DRIVER+ skupiono się raczej na próbie wzmocnienia, a nie zastąpienia istniejącego systemu. Stosując taką samą zasadę w przypadku zaawansowanych technologii cybernetycznych, uczestnicy projektu I-REACT postanowili zintegrować istniejące usługi, na szczeblu zarówno europejskim, jak i lokalnym, na jednej platformie, która wspiera cały proces zarządzania sytuacjami wyjątkowymi dzięki zintegrowaniu szeregu danych z wielu źródeł, w tym informacji dostarczanych przez obywateli poprzez media społecznościowe i crowdsourcing. Wykorzystując nowoczesne czujniki i techniki wizualizacji, zespół projektu INACHUS opracował narzędzia mające na celu skrócenie czasu operacji ratowniczych podczas sytuacji kryzysowych, które zawsze w takich przypadkach przebiegają w trudnych warunkach. Z kolei projekt TOXI-triage koncentrował się na katastrofach związanych z narażeniem na substancje toksyczne oraz wywoływanymi przez nie obrażeniami. Prace badawcze zaowocowały opracowaniem wyjątkowych rozwiązań technologicznych, do których należą: szybka, nieinwazyjna ocena stopnia narażenia/obrażeń za pomocą badania markerów metabolicznych powstałych uszkodzeń; bioczujniki oparte na aptamerach; integracja systemu obejmującego proces od wypadku do wypisu poszkodowanego; oraz zintegrowane oznaczenie środowiskowych i utrzymujących się zagrożeń. Projekt DARWIN powstał z myślą o kluczowych elementach infrastruktury. Jego celem była poprawa skuteczności procedur reagowania na przewidywalne oraz nieprzewidywalne sytuacje kryzysowe, uwzględniających także struktury społeczne. W projekcie wzięto pod uwagę nie tylko katastrofy naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, ale również katastrofy wywołane przez człowieka, jak na przykład cyberataki. W ramach ostatniego prezentowanego projektu – SMR (Smart Mature Resilience) – członkowie konsorcjum opracowali zestaw narzędzi, które pomogą europejskim miastom zbudować odporność poprzez przeciwdziałanie zagrożeniom lub katastrofom, przygotowywanie się do nich oraz łagodzenie i likwidację ich skutków.
