Podział korzyści jako narzędzie sprawiedliwej zmiany
Podział korzyści to ogólny termin stosowany w celu zdefiniowania sprawiedliwego podziału pieniężnych i niepieniężnych korzyści uzyskiwanych z wykorzystywania zasobów genetycznych, najczęściej dotyczy sfery poszukiwań biologicznych. W wielu przypadkach cenne zasoby genetyczne są znajdowane w krajach rozwijających się, natomiast laboratoria zajmujące się tego rodzaju badaniami powstają przede wszystkim w krajach rozwiniętych. Ze względu na ten fakt pojawia się potrzeba podziału wynikających z odkryć komercyjnych korzyści pomiędzy krajami, z których pochodzą naukowcy oraz obszarami, z których pochodzą pozyskiwane zasoby genetyczne. Jednak poza tą ogólną koncepcją brakuje bardziej szczegółowych założeń dotyczących tego, czego właściwie powinien dotyczyć podział korzyści, jak powinien działać i w jaki sposób należy wdrażać tego rodzaju działania w relacjach charakteryzujących się asymetrią sił oraz możliwości. Z tego powodu w ramach wspieranego przez ERBN projektu BENELEX (Benefit-sharing for an equitable transition to the green economy – the role of law) została przeprowadzona pierwsza w historii systematyczna ocena sposobów, w jakie prawo międzynarodowe może wspierać wykorzystanie podziału korzyści jako narzędzia sprawiedliwej zmiany. „Głównym celem projektu BENELEX było ustalenie, czy podział korzyści może być wykorzystywany w kontekstach poszukiwań biologicznych, zachowywania i pozyskiwania materiałów oraz wytwarzania wiedzy”, mówi Elisa Morgera, zdobywczyni grantu ERBN. „Przede wszystkim skupiliśmy się na tym, w jaki sposób prawo międzynarodowe może być wykorzystywane w celu wspierania nawiązywania uczciwych i sprawiedliwych partnerstw pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa, a także rządami, ludami tubylczymi i sektorem prywatnym”.
Podział korzyści na arenie międzynarodowej
Podział korzyści stanowi obecnie temat rozmów prowadzonych w ramach międzynarodowych procesów obejmujących sektory: poszukiwań biologicznych, rolnictwa, opieki zdrowotnej, morski, a także górnictwa głębinowego. „Podział korzyści często stanowi problem na szczeblu krajowym i lokalnym, w szczególności w kontekście typowych zastosowań zasobów naturalnych, do których można zaliczyć pozyskiwanie drewna oraz górnictwo, a także inicjatywy ukierunkowane na ochronę gatunków oraz rozwój energii ze źródeł odnawialnych”, wyjaśnia Morgera. Wiele kontrowersji związanych z podziałem korzyści wynika z obaw, że kraje rozwijające się nie dysponują środkami finansowymi i technologią pozwalającymi na osiąganie korzyści z gospodarki opartej na zysku i zaawansowanych technologiach. Ponadto pojawiają się obawy związane z marginalizacją ludów tubylczych oraz lokalnych społeczności ze względu na fakt, że ich wkład między innymi w zarządzanie środowiskowe może być trudny do ujęcia w kategoriach stricte ekonomicznych.
Korzyści płynące z podziału korzyści
W tym kontekście naukowcy skupieni wokół projektu BENELEX przeprowadzili dogłębne, interdyscyplinarne i międzynarodowe badania dotyczące tego, w jaki sposób podział korzyści może złagodzić te obawy. Pomimo złożoności przeprowadzonych badań, płynące z nich wnioski były jasne – podział korzyści może zmienić postrzeganie wielu tego rodzaju problemów, dzięki przedstawieniu ich jako możliwości włączenia kwestii sprawiedliwości do wielu różnorodnych systemów międzynarodowych i środowiskowych, zarówno międzypaństwowych, jak i wewnętrznych. „Projekt pozwolił nam na doprecyzowanie, w jaki sposób należy rozumieć międzynarodową koncepcję prawną uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści w ramach międzynarodowych praw człowieka oraz jako uniwersalnego podejścia do współpracy w takich dziedzinach, jak ochrona środowiska, zmiany klimatyczne, zarządzanie oceanami i badania oparte na badaniach biologicznych”, mówi Morgera. Na podstawie przeprowadzonych badań, zespół skupiony wokół projektu BENELEX opracował moduły szkoleniowe(odnośnik otworzy się w nowym oknie) dla przedstawicieli oraz prawników ludów tubylczych oraz lokalnych społeczności. Szkolenia te zawierają praktyczne wskazówki na temat wprowadzania w życie podziału korzyści i zawierania umów dotyczących tej kwestii. Ponadto wyniki badania stanowiły ważny wkład do zasady 15 dotyczącej podziału korzyści uwzględnionej w ramowych zasadach ONZ dotyczących praw człowieka i środowiska z 2018 roku(odnośnik otworzy się w nowym oknie). We współpracy ze swoim zespołem Elisa Morgera doradza wielu organizacjom międzynarodowym, społeczeństwom obywatelskim i rządom w zakresie podziału korzyści. Obecnie trwają także prace nad opublikowaniem pięciu książek poświęconych temu zagadnieniu.
