Tkaniny odpowiedzią na ważne pytania dotyczące dawnych cywilizacji
Na pustyni zlokalizowanej niecałe 200 kilometrów od Chartumu, stolicy Sudanu, znajdują się ruiny miasta Meroe, gdzie do dziś stoi niemal 200 starożytnych piramid. Te niezwykle wysokie, smukłe budowle, którym towarzyszą insygnia władzy królewskiej na ścianach lokalnych świątyń, stanowią jedne z nielicznych pozostałości po historii tego bogatego miasta będącego dawną stolicą nubijskiego królestwa Kusz. Większość aspektów historii Meroe pozostaje jednak nieznana. „Naszym celem było wykorzystanie tkanin oraz ubrań w roli klucza, który mógł otworzyć nam dostęp do nowych informacji na temat starożytnych społeczności nubijskich i sudańskich”, zauważa Marie-Louise Nosch, koordynatorka projektu TexMeroe realizowanego w ramach stypendium działania „Maria Skłodowska-Curie”. Badania w ramach projektu TexMeroe koncentrowały się na okresach meroickim i postmeroickim (350 r. p.n.e. – 550 r. n.e.) które stanowiły czas znaczących przemian dotyczących organizacji politycznej tego królestwa w Dolinie Środkowego Nilu, ponieważ przestało być ono wówczas państwem starożytnym i stało się państwem wczesnośredniowiecznym. „Suche piaski Sudanu i Nubii pozwalają na zachowanie materiałów organicznych w doskonałym stanie. Dotychczas udało się wydobyć tysiące próbek tkanin oraz narzędzi z różnorodnych stanowisk archeologicznych, w tym grobów oraz budynków mieszkalnych, które zapewniają niezwykle bogaty kontekst badań z zakresu archeologii tekstyliów”, zauważa specjalistka do spraw archeologii Elsa Yvanez.
Lekkie i ulotne pozostałości uczą historii
Pozostałości tkanin stanowią niezwykle cenne narzędzie, które pozwala archeologom na odkrywanie ważnych, lecz często pomijanych aspektów dawnych gospodarek oraz głęboko zakorzenionych zachowań społecznych i kulturowych. Pojedynczy kawałek tkaniny może stanowić sieć powiązanych ze sobą informacji na temat rzemiosła, rolnictwa, systemów gospodarczych, handlu, mody, struktur władzy, tożsamości kulturowej, pochodzenia etnicznego, płci oraz przynależności społecznej. Pomimo ich potencjalnie delikatnego charakteru oraz niezbyt zachęcającego wyglądu, „starożytne tkaniny są naprawdę fantastyczną drogą do zrozumienia różnorodności i złożoności dawnych społeczeństw. Archeolodzy muszą jedynie pociągnąć za nitkę, by odsłonić i ujawnić ważne aspekty historii – aspekty, które nie są związane z cegłami i zabytkami, lecz wiążą się przede wszystkim z ludźmi i wyrażają ich tożsamość”, wyjaśnia Yvanez. „Tkaniny są często uznawane za nieważne, za sprawę kobiet, związaną z szyciem i niepotrzebną modą. Zapomina się o tym, że sposób wytwarzania tkanin może stanowić dokumentację pewnych kwestii gospodarczych, które dotychczas były bagatelizowane lub ignorowane”.
Działania i wydarzenia w ramach projektu
W ramach badań realizowanych przez badaczy projektu TexMeroe zostały zbadane wszystkie aspekty materiałów – przeprowadzili w tym celu analizy biochemiczne, rekonstruując techniki tkackie oraz wzory ubrań, badając rozwój rolnictwa i przemysłu w miastach i większych regionach, zgłębiając nawet transfer technologii i produktów ponad granicami. Stypendystka działania przeprowadziła szczegółowe analizy techniczne przeszło 200 próbek tkanin, skupiając się na określaniu rodzajów włókien oraz sposobu ich przędzenia, średnicy nici, procesu tkackiego, a także ozdobników, sposobów cięcia oraz szycia. Poszczególne barwniki zostały przeanalizowane przy pomocy wysokosprawnej chromatografii cieczowej połączonej z technologią spektrometrii mas. Badania doświadczalne zwiększyły wiedzę badaczki na temat wyjątkowych ażurowych wzorów. Dzięki współpracy z ekipami wykopaliskowymi badaczka była także w stanie nanieść informacje na temat różnych narzędzi związanych z tkaninami na mapę, lokalizując działalność związaną z tym obszarem w danym miejscu, regionie oraz na całym terytorium meroickim. Badanie pozwoliło na ujawnienie różnych rodzajów produkcji włókienniczej w królestwie i modeli organizacji przemysłu. Jednym z najważniejszych rezultatów projektu była identyfikacja zmieniających się praktyk związanych z odzieżą w latach 350–400 n.e. widocznych zwłaszcza na przykładzie elit społeczeństwa nubijskiego. W okresie tym było widoczne powolne zanikanie starożytnego państwa oraz jego transformacja w mniejsze, lecz wciąż potężne królestwa.
Słowa kluczowe
TexMeroe, tkaniny, Sudan, Nubia, Meroe
