Innowacyjna baza danych usprawnia badania nad starożytnictwem renesansowym
Starożytnictwo to dziedzina nauki zajmująca się badaniem starożytnych cywilizacji na podstawie tekstów i dokumentów wykorzystywanych w roli materiałów źródłowych. Ze względu na fakt, że badania realizowane w tej dziedzinie opierają się niekiedy na innych materiałach, na przykład na tekstyliach, dziedzina ta zazębia się z archeologią – nauką badającą dawne cywilizacje na podstawie fizycznych artefaktów. Mianem renesansu określamy bliżej niesprecyzowany okres w historii Europy, który trwał mniej więcej od XIV do XVII wieku, charakteryzujący się między innymi ponownym odkryciem utraconej wiedzy z okresu starożytnej Grecji oraz Rzymu. Wiele elementów stanowiących podstawę nowoczesnego życia – demokracja, biblioteki publiczne, rozumowanie formalne czy kształcenie wyższe – pojawiło się po raz pierwszy już w starożytności. Z kolei termin „starożytnictwo renesansowe” określa badania dawnych cywilizacji prowadzone w okresie renesansu. Badacze zajmujący się tą dziedziną wiedzy zgłębiają tematykę prac prowadzonych przez naukowców doby renesansu zajmujących się starożytnymi cywilizacjami Europy.
Nowa baza danych
Badania tego rodzaju nie są proste ze względu na duże rozproszenie materiałów źródłowych. Z tego powodu w ramach finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu ATRA powstała cyfrowa baza danych dla naukowców, która pozwala na mapowanie obiegu wiedzy starożytnej w renesansowej Europie. „Celem bazy jest promowanie nowej wiedzy dotyczącej starożytnictwa w czasach renesansu”, wyjaśnia Riccardo Drusi, który pełni rolę koordynatora projektu. „Kolejnym założeniem jest wykazanie, w jaki sposób metody wykorzystywane w tej dziedzinie nauki, oparte na dokumentacji źródeł oraz dowodów empirycznych, odgrywały ważną rolę w ewolucji całego życia kulturalnego oraz intelektualnego nowożytności”. Termin „atlas” w tytule projektu oznacza europejski obszar geograficzny – nie ma żadnego związku z mapami i ich powstawaniem. Prace w ramach projektu zrealizowano dzięki wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”. Użytkownikami bazy danych ATRA będą naukowcy zajmujący się starożytnością, historią kultury renesansu oraz epigrafiką klasyczną (dyscypliną zajmującą się starożytnymi napisami), a także archeolodzy i historycy religii. Baza danych daje wygodny dostęp do materiałów badawczych stanowiących przede wszystkim korespondencję intelektualistów doby renesansu, którzy w przesyłanych listach omawiali problemy związane z historyczną rekonstrukcją cywilizacji starożytnych.
Co badali naukowcy renesansu?
Dotychczas nie istniało jedno źródło pozwalające współczesnym badaczom na szybkie ustalenie, którzy uczeni renesansu zgłębiali konkretne zagadnienia. Baza danych ATRA pozwala na wyszukiwanie materiałów w oparciu o wiele terminów związanych z daną tematyką oraz osobami uczestniczącymi w debatach. Pytania stawiane przez współczesnych naukowców mogą być niejasne. „Na przykład »jaka współczesna nazwa gatunkowa odpowiada roślinie opisanej przez Pliniusza« lub »Jak działała broń, której nazwa w źródłach to ‘arubalista’?«”, twierdzi Drusi. W takich przypadkach odpowiedzi można uzyskać w drodze analizy debat, w których brali udział filolodzy z Florencji – badacze starożytnych języków i tekstów – pod koniec XVI wieku. Możliwe są również zapytania innej natury, odnoszące się do zagadnień takich jak dokładna droga, którą Hannibal przedostał się przez Alpy do Italii. Jednym z rezultatów projektu ATRA było wykazanie olbrzymiego zainteresowania badaczy doby renesansu światem starożytnym, kolejnym było odkrycie nowych materiałów, które będą wymagały weryfikacji przed wprowadzeniem do bazy danych. Projekt ATRA nie miał celów komercyjnych. Większość badaczy zajmujących się naukami humanistycznymi uważa, że wiedza stanowi wartość samą w sobie. Nowa baza danych pomoże naukowcom wygodniej badać i rozwijać tę dziedzinę wiedzy.
Słowa kluczowe
ATRA, renesans, baza danych, starożytnictwo, grecko-rzymski, starożytne cywilizacje