Celowane podejście nadzieją dla pacjentek z rakiem jajnika
Rokowania w przypadku raka jajnika, który każdego roku jest przyczyną śmierci ponad 40 000 kobiet w Europie, są bardzo złe. Tylko około jedna trzecia zdiagnozowanych pacjentek ma szanse na przeżycie kolejnych 5 lat. „Dzieje się tak głównie dlatego, że ten rodzaj raka wykrywany jest bardzo późno”, wyjaśnia Sampsa Hautaniemi koordynatorka projektu HERCULES i profesor biologii systemów na Uniwersytecie Helsińskim w Finlandii. „Często nazywa się go »cichym zabójcą«, bo ma niewiele objawów, a w momencie postawienia diagnozy dowiadujemy się, że rozprzestrzenił się także na inne narządy w jamie brzusznej. Wtedy leczenie raka jest już bardzo trudne”. Kluczowe znaczenie na tym etapie ma chirurgiczne usunięcie guzów, ale rozpoznanie wszystkich komórek nowotworowych na tak rozległym obszarze jest już praktycznie niemożliwe. Po operacji pacjentki poddawane są chemioterapii, która pomaga wydłużyć ich życie. Jednak po około 2 latach przestają reagować na leczenie i następuje nawrót choroby.
Walka z lekoopornością
Celem zespołu projektu HERCULES było poprawienie rokowań pacjentek z rakiem jajnika poprzez ustalenie przyczyn braku odpowiedzi na leczenie. „Chcieliśmy przede wszystkim rozpoznać konkretne mechanizmy odpowiedzialne za nabywanie przez guzy oporności na chemioterapię”, dodaje Hautaniemi. Przeprowadzono sekwencjonowanie DNA i RNA próbek komórkowych pobranych od 180 pacjentek z rakiem jajnika i zebrano ogromną ilość informacji o populacjach komórek nowotworowych. Dane z przeprowadzonych badań wykorzystano następnie do utworzenia modeli obliczeniowych, które pomagają w doborze najbardziej skutecznego połączenia leków zwalczających komórki nowotworowe. „Ustaliliśmy, że istnieje jeden lub dwa główne mechanizmy oporności komórek nowotworowych na chemioterapię”, mówi Hautaniemi. „Wiedza ta pozwoliła nam sprawdzić, czy połączenie istniejących leków i chemioterapii może zwalczyć lekooporność i wydłużyć życie pacjentek”.
Dłuższe życie
„Udało nam się udowodnić słuszność koncepcji spersonalizowanej metody leczenia, na której opierał się projekt HERCULES, z czego jestem szczególnie dumna”, zaznacza Hautaniemi. „U jednej z pacjentek, która nie reagowała na chemioterapię i u której nastąpił nawrót choroby, rozpoznaliśmy główny mechanizm oporności, dobraliśmy odpowiedni dla niej lek i włączyliśmy go do terapii. Połączenie tych metod znacząco poprawiło odpowiedź organizmu na leczenie”. W ramach projektu opracowano także nowe techniki doboru leków oraz zwiększania przydatności hodowli organoidów. Pobranych od pacjentek próbek użyto także do stworzenia linii komórkowych do badania odpowiedzi na konkretne leki przeciwnowotworowe w laboratorium mokrym. Owocem wszystkich tych prac było prototypowe rozwiązanie do przewidywania najlepszych kombinacji leków dla poszczególnych pacjentek. „Wszystko to pomoże naukowcom pracującym nad rozpoznawaniem celów terapii w oparciu o próbki pobrane od pacjentów”, mówi Hautaniemi. „Bardzo się cieszę, że w ramach naszego projektu badawczego powstało wiele praktycznych rozwiązań. Uważam, że rak jajnika wciąż nie został dostatecznie zbadany, dlatego takie prace mają kluczowe znaczenie”. Zebrane w ramach projektu HERCULES dane zostaną udostępnione w Europejskim Archiwum Genomowym. Z kolei opracowane rozwiązania będą zastosowane w nowym unijnym projekcie – DECIDER. „Chcemy, aby nasza praca miała większe znaczenie kliniczne”, wyjaśnia Hautaniemi. „Będziemy dalej zbierać próbki od pacjentek, ale naszym celem będzie ustalanie, u których z nich może wkrótce nastąpić nawrót. W takiej sytuacji pozostaje mało czasu na działanie, ponieważ stan nieskutecznie leczonych pacjentek szybko się pogarsza. Musimy zatem szybciej gromadzić i analizować dane. Bez projektu HERCULES to nie byłoby możliwe”.
Słowa kluczowe
HERCULES, jajnik, rak, nowotworowy, guz, chemioterapia, medycyna, komórki, organoidy
