Słuchanie kluczem do prawdziwego dialogu międzykulturowego
Transatlantycki handel niewolnikami, krzywdzące traktowanie rdzennych mieszkańców kolonizowanych terenów, narzucanie eurocentrycznych norm prawnych i konstytucyjnych w koloniach – wszystkie te działania są przykładami procesów historycznych, które były nierozerwalnie związane z ideami eurocentrycznej władzy oraz wyższości rasowej i kulturowej Europejczyków. „Wiele z tych idei i postaw funkcjonuje do dziś, stanowiąc swoiste echa kolonialnej przeszłości”, wyjaśnia John Oldfield, koordynator projektu ECHOES oraz profesor w dziedzinie niewolnictwa i emancypacji na Uniwersytecie w Hull w Zjednoczonym Królestwie. „Trwająca pandemia COVID-19 uwypukliła głębokie nierówności gospodarcze, pojawiły się także zarzuty, że kraje Globalnego Południa w ogóle nie brały udziału we współpracy naukowej związanej z tym nowym zagrożeniem”. Oldfield zauważa także, że masowe i odbywające się na całym świecie protesty, które wybuchły w odpowiedzi na zamordowanie George’a Floyda w maju 2020 roku, często wiązały się z obalaniem pomników związanych z europejskim kolonializmem ustawionych w przestrzeniach publicznych Europy. „Stawiając czoła tej niezwykle złożonej historii staraliśmy się ‘zeuropeizować’ trudne dziedzictwo kolonializmu”, dodaje badacz. „Przemilczanie historii europejskiego kolonializmu oraz kolonialnego dziedzictwa Starego Kontynentu jest problematyczne, nie tylko ze względu na globalny status i reputację Europy, ale także z punktu widzenia osób i ludów zmarginalizowanych przez procesy historyczne – wiele z tych osób to migranci z byłych kolonii Europy”.
Wsłuchiwanie się w inne głosy
Rozpoczęcie prac nad projektem ECHOES wiązało się ze zdefiniowaniem koncepcji i pojęcia dziedzictwa kolonialnego. „Co oznaczają te słowa?” pyta Oldfield. „Dziedzictwo nie stanowi w tym wypadku konkretnego zestawu osiągnięć białych, mówimy tu raczej o dyskursie. To swojego rodzaju sposób myślenia i pisania o przedmiotach i zjawiskach. W efekcie mówimy o znacznie szerszym i integracyjnym pojęciu dziedzictwa”. Oldfield podjął wraz ze swoim zespołem współpracę z muzeami, w tym między innymi z Muzeum w Amsterdamie oraz Muzeum Warszawy, które obecnie przodują w wysiłkach na rzecz dekolonizacji swoich zbiorów. Wielu współczesnych artystów nawiązuje dialog z przeszłością kolonialną na nowe i interesujące sposoby. „Grupy obywatelskie również podważają oficjalne narracje na temat europejskiego dziedzictwa – robią to przez wycieczki z przewodnikiem, wydarzenia kulturalne czy widowiska”, dodaje Oldfield. „Przyjrzeliśmy się bliżej wielu tego rodzaju działaniom w całej Europie, realizowanym od Bristolu do Marsylii, od Lizbony do Rio de Janeiro, od Kapsztadu po Amsterdam”. W czasie trwania projektu ECHOES badacze podkreślali znaczenie ruchów oddolnych i niezależnych podmiotów kultury, takich jak artyści, kuratorzy czy eksperci zajmujący się dziedzictwem kulturowym. „Wszystkie te osoby wnoszą wiele doświadczenia i wiedzy, które należy włączyć do praktyk związanych z dziedzictwem”, zauważa Oldfield. „To oznacza między innymi »aktywne słuchanie« – podejście do słuchania, które opiera się na autentycznym zainteresowaniu punktem widzenia drugiej strony”.
Nowa dyplomacja
Te nowe podejścia do rozumienia europejskiej historii kolonializmu przełożą się z pewnością na inne dziedziny nauki, takie jak historia i dziedzictwo, politologia czy muzealnictwo. Oldfield zauważa, że tak zwany kryzys migracyjny, pandemia COVID-19 czy ruch #BlackLivesMatter zdynamizowały debaty na temat kultury i dziedzictwa. „Opowiadamy się za »nową dyplomacją« – ożywieniem międzynarodowych stosunków kulturalnych”, twierdzi badacz. „Słuchanie i wspieranie prawdziwego dialogu międzykulturowego to umiejętności, które decydenci polityczni i przedstawiciele UE powinni wykorzystywać każdego dnia i na każdym szczeblu. Uważamy, że tego rodzaju debaty stanowią dla Europy okazję do ponownego przemyślenia jej relacji z kolonialną przeszłością”. Innymi słowy, historia kolonializmu musi znaleźć swoje miejsce we współczesnych narracjach dotyczących Europy. „Te trudne zjawiska historyczne powinny stanowić cenny element wpływający na zaangażowanie Starego Kontynentu we współczesnym świecie, nie zaś przemilczane demony przeszłości, które wpływają też na jej teraźniejszość i przyszłość”, podsumowuje Oldfield.
Słowa kluczowe
ECHOES, kolonialna, tubylcze, niewolnictwo, dziedzictwo, międzykulturowe, historia, rasowe
