Stosowanie standardów jakości w badaniach z zakresu nauk przyrodniczych zwiększa możliwość weryfikacji
Projekt o nazwie Reproducibility Project: Cancer Biology podjął trwające osiem lat wyzwanie, które polegało na powtórzeniu badań eksperymentalnych opisanych w artykułach naukowych, które w latach 2010–2012 odbiły się szerokim echem. Zaplanowanie badań replikacyjnych w celu zweryfikowania wyników 193 doświadczeń opisanych w 53 artykułach okazało się sporym wyzwaniem, głównie z powodu niekompletnych protokołów badań oraz niedokładnego raportowania danych. Ten ostatni zarzut nie dotyczył zaledwie 2 % wszystkich doświadczeń. W trakcie próby powtórzenia badania często okazywało się, że ustalenia stały w sprzeczności z pierwotnymi doniesieniami. „Niektóre z tych problemów wynikają z błędów związanych z zaprojektowaniem i przeprowadzeniem badania, a także analizą danych i przedstawieniem wyników”, mówi Malcolm Macleod z Uniwersytetu w Edynburgu będącego gospodarzem projektu EQIPD. Zespół finansowanego ze środków UE projektu EQIPD zebrał istniejące rekomendacje w sprawie prowadzenia badań nad zwierzętami, które mają być wdrożone w ramach serii badań wieloośrodkowych prowadzonych w całej Europie. Opracował również „system jakości”, który ma ułatwić laboratoriom zajęcie się takimi kwestiami jak projekt badania, identyfikowalność danych i ich bezpieczeństwo, oraz materiały szkoleniowe, które pomogą badaczom w zrozumieniu podstawowych zasad i ich wdrożeniu. „Pokazaliśmy, że standaryzowane badania zmniejszają rozbieżności pomiędzy laboratoriami i zwiększają odtwarzalność. Nasz system jakości został już wdrożony do kilku laboratoriów, a zebrane przez nas informacje zwrotne wskazują, że udało się nam znaleźć równowagę pomiędzy zainwestowanym wysiłkiem a uzyskaną wartością dodaną”, dodaje badacz.
Budowanie systemu zapewniania jakości
Przeprowadzony w ramach projektu systematyczny przegląd wytycznych dla badań nad zwierzętami pozwolił zespołowi określić podstawowe zasady dotyczące ról w zespole badawczym, kultury jakości, integralności danych, procesów badawczych, ciągłego doskonalenia i zrównoważenia. Zespół odbył ponadto kilka rund konsultacji, również z udziałem grupy interesariuszy liczącej ponad 100 uczestników, oraz przyjął informacje zwrotne od szerokiej społeczności naukowej. Niektóre konsultacje miały luźną formułę, podczas gdy inne miały charakter bardziej sformalizowany, jak choćby budowanie konsensusu według metody delfickiej. Eksperymenty prowadzono po uprzednim skodyfikowaniu kluczowych kryteriów jakości, aby sprawdzić, czy takie ustandaryzowane podejście zwiększało odtwarzalność. Doświadczenia wybrano w taki sposób, aby różniły się od siebie metodologią i celem. Znalazły się wśród nich: test otwartego pola dotyczący poruszania się i eksploracji środowiska przez gryzonie; badanie EEG fazy snu i czuwania, omawiające różne aspekty modeli zwierzęcych choroby Alzheimera, oraz test Irwina toksyczności leków. Te badania pilotażowe prowadzono w pięciu instytutach badawczych oraz w laboratoriach komercyjnych w Europie i Zjednoczonym Królestwie. Pozwoliły one ujawnić więcej szczegółów na temat wymogów dotyczących prowadzenia tak zaprojektowanych badań i zdolności systemu do tego, by im sprostać. Zewnętrzne oceny nie tylko zweryfikowały jakość wykonania badania, ale także skłoniły badaczy do zastanowienia się nad tym, czy ich strategie były wystarczające do przeprowadzenia badania o wysokiej jakości. Takie podejście pomogło również w zidentyfikowaniu martwych punktów – problemów i możliwości umykających uwadze. „Nasz systematyczny przegląd modelowania choroby Alzheimera ujawnił setki tysięcy potencjalnie istotnych publikacji, dlatego opracowaliśmy narzędzie do automatycznego eliminowania powtarzających się wyników wyszukiwania, które teraz są dostępne dla całej społeczności zainteresowanej przeglądem”, zauważa Macleod.
Konsolidacja wysiłków i zwiększanie zakresu
Oprócz imperatywu rygoru naukowego na naukach przyrodniczych spoczywa również praktyczny obowiązek zmniejszania cierpienia. „Prace rozwojowe nad nowymi lekami opierają się na badaniach przedklinicznych. Jeśli zdobędziemy możliwość identyfikowania nietrafionych kandydatów na leki na wczesnym etapie badania, przyczynimy się do przyspieszenia postępu i zmniejszenia kosztów z korzyścią dla pacjentów i gospodarki”, przekonuje Macleod. Opis systemu EQIPD dostępny jest w publikacji eLife, a niektóre organizacje, takie jak Scientist.com już zachęcają swoich badaczy do korzystania z oceny EQIPD. Zespół projektu założył również organizację non-profit występującą w roli gwaranta EQIPD (GoEQIPD), której celem jest udzielanie laboratoriom formalnej certyfikacji EQIPD. „Kolejnym wyzwaniem będzie zastosowanie tego samego podejścia do badań in vitro z zakresu nauk przyrodniczych w celu identyfikowania problemów i ich rozwiązywania”, podsumowuje Macleod.
Słowa kluczowe
EQIPD, badanie, weryfikacja, nauki przyrodnicze, lek, leczenie, przedkliniczne, doświadczenia, dane, replikacja
