Co zrobić, żeby rolnictwo nie zatruwało wody pitnej?
Nawozy i obornik, źródła azotu potrzebnego uprawom, mogą przenikać do gleby, zanieczyszczając wody gruntowe i powierzchniowe. Z kolei pestycydy wykorzystywane do ochrony upraw przed szkodnikami i chorobami zanieczyszczają wody powierzchniowe. „Bardziej precyzyjne stosowanie tych produktów byłoby wydajniejsze, jednak wymagałoby też specjalistycznej wiedzy i narzędzi, a także ciągłego monitorowania gleby i badania roślin. Choć rolnicy, co zrozumiałe, obawiają się, że zmiany te będą trudne i kosztowne, pokazaliśmy im, że wcale nie musi tak być”, wyjaśnia Gerard Velthof, koordynator finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu FAirWAY.
Wieloaspektowe rozwiązanie
Projekt FAirWAY realizowano w oparciu o 13 studiów przypadku – „żywych laboratoriów” z 11 krajów. Niektóre z nich dotyczyły pojedynczego problemu, takiego jak stosowanie pestycydów, inne zaś odnosiły się do złożonych kwestii. Studia przypadku reprezentowały też szereg dominujących typów rolnictwa, takich jak uprawy, intensywna hodowla świń oraz wytwarzanie produktów mleczarskich. Dodatkowo analizowane przypadki różniły się wielkością: od małego źródła wody na duńskiej wyspie Tunø po większe tereny, takie jak okolice rzeki Voulzie, ważnego źródła wody pitnej dla Paryża. Do każdego studium przypadku przypisano dedykowaną platformę internetową, na której uczestnicy mogli wymieniać się wiedzą w grupach praktyków i pomiędzy takimi grupami. Niektóre z platform istniały już wcześniej, inne natomiast utworzyli twórcy projektu FAirWAY. „Choć platformy te pomogły w powszechnym zrozumieniu złożonych kwestii i były użyteczne, jeśli chodzi o opracowywanie wspólnych strategii, nie do końca sprawdzały się w przypadku poszczególnych scenariuszy związanych z rolnictwem”, stwierdza Velthof. Dlatego twórcy projektu opracowali własne narzędzia wspierające proces decyzyjny jako bardziej praktyczne środki wspierania najlepszych praktyk w rolnictwie związanych z substancjami odżywczymi i pestycydami. „Dostępnych jest wiele narzędzi do zarządzania gospodarstwem, jednak tylko niektóre z nich wyraźnie uwzględniają wpływ na jakość wody, zalecamy więc przekazywanie większych nakładów inwestycyjnych na rozwój tych narzędzi”, dodaje Velthof. W trakcie realizacji projektu ustalono, że dostosowanie nawożenia azotem do potrzeb każdej uprawy oraz stosowanie roślin wychwytujących azot, tak by nie został on wypłukany, to obiecujące środki mające na celu ograniczenie przenikania azotanów do wód gruntowych i uwalniania emisji azotu w postaci gazowej do atmosfery. Wykorzystując model MITERRA-EUROPE, badacze wyliczyli, że wypłukiwanie i przenikanie azotu można ograniczyć o ponad 20 % na wielu obszarach UE poprzez zastosowanie tych technik. Jeśli chodzi o ograniczenie zanieczyszczenia wody pitnej pestycydami, twórcy projektu proponują nie tylko ograniczenie stosowania pestycydów, ale także stosowanie ich w mniejszej ilości, za to częściej, a przy tym wybór mniej szkodliwych produktów. Opracowując wskaźniki pozwalające zbadać skalę problemu i wyznaczyć poziomy bazowe, zespół podkreślił, jak ważne jest uwzględnienie czasu opóźnienia pomiędzy wypłukiwaniem azotu z pól a jego wpływem na jakość warstw wodonośnych. Kolejnym wyzwaniem, z którym muszą sobie radzić rolnicy, jest szereg unijnych dyrektyw, z których każda dotyczy innego zagadnienia: azotany, pestycydy oraz woda pitna i ramowa dyrektywa w sprawie wody. „Z uwagi na te przepisy precyzyjne zarządzanie rolnictwem jest co najmniej trudnym zadaniem, przekraczającym możliwości wielu osób, trzeba więc dołożyć więcej starań, by uprościć obowiązujące polityki”, stwierdza Velthof.
Dalsze działania
Aby zagwarantować, by wyniki prac realizowanych w ramach projektu pozostały publicznie dostępne, strona internetowa FAirWAY oraz system informacji będą utrzymywane przez kolejne trzy lata, odpowiednio przez Wageningen Research oraz MEDES. Dane opracowane w trakcie projektu są dostępne w otwartym repozytorium danych; pozostaje też dostęp do narzędzi wspierających proces decyzyjny. Konsorcjum FAirWAY złożyło propozycję utworzenia grupy fokusowej EIP AGRI, aby kontynuować współpracę sieci interesariuszy projektu. Prawdopodobnie zostanie też utworzona odpowiednia ogólnounijna platforma. „Grupa ta zapewni wsparcie naukowe przedstawicielom organów regulacyjnych oraz praktykom, gwarantując jasne powiązania pomiędzy politykami a działaniami z zakresu rolnictwa koniecznymi do realizacji celów określonych w tychże politykach”, podsumowuje Velthof.
Słowa kluczowe
FAirWAY, nawóz, obornik, pestycydy, woda pitna, wody gruntowe, wody powierzchniowe, rolnik, uprawy, zanieczyszczenia, azot