Łączenie sieci społecznych i kognitywnych w wieku dojrzewania Wiele osób ze zdziwieniem wspomina młodzieńcze burze i rozterki. Korzystając z nauk społecznych i neuronauki, twórcy projektu SCANS pokazują, w jaki sposób w tym kluczowym okresie rozwoju więzi społeczne wiążą się ze zdrowiem psychicznym i z rozwojem poznawczym. Społeczeństwo © YanLev, Shutterstock Więzi społeczne odpowiadają za gamę interakcji u wielu gatunków. Były też kluczowe dla przetrwania ludzkiego gatunku na przestrzeni dziejów, oferując bezpieczeństwo, wsparcie i komfort. Podczas gdy naukowcy zajmujący się naukami społecznymi analizują strukturę współczesnych złożonych powiązań społecznych, neuronaukowcy badają mechanizmy w mózgu, które umożliwiają nam poruszanie się w tej strukturze. Te dwa kierunki badań są w dużej mierze niezależne od siebie, co owocuje uzyskiwaniem jedynie częściowych wyjaśnień różnych zjawisk. Neuroobrazowanie, prowadzone w wysoce kontrolowanych warunkach laboratoryjnych, przyczyniło się do znalezienia dowodów na to, że pozytywne interakcje społeczne aktywują te same sieci nagrody w mózgu co przyjemne doświadczenia, takie jak jedzenie i seks. Kluczowy etap rozwoju „Wprawdzie obrazowanie MRI pozwala poznać funkcjonowanie mózgu, jednak zachowania społeczne są dynamiczne. Ludzie nie są pasywni, nawiązują interakcje w licznych i zmiennych sytuacjach. Tym właśnie zajmują się nauki społeczne”, wyjaśnia Lydia Krabbendam z uczelni Vrije Universiteit Amsterdam, będącej gospodarzem projektu. Zespół projektu SCANS, finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, koncentrował się na więziach społecznych powstających w okresie dorastania, czyli na etapie rozwoju kluczowym dla późniejszych zachowań społecznych. Ustalono, że pozycja danej osoby w sieciach społecznych w klasie wiązała się z poziomami zaufania społecznego, a także aktywnością w ośrodku nagrody w mózgu. Wejście do klasy Okres młodzieńczy to kluczowy etap rozwoju charakteryzujący się zwiększoną wrażliwością na procesy dotyczące rówieśników. Skutkuje to reorientacją społeczną, związaną z poszerzeniem sieci społecznych i zwiększeniem ich złożoności. Procesom tym towarzyszy dojrzewanie społecznych funkcji poznawczych. „Dodatkowo psychopatologie, takie jak depresja czy fobia społeczna, często dają objawy w okresie dorastania. Może to być powiązane ze zwiększonym znaczeniem interakcji społecznych”, dodaje Krabbendam. Koordynator projektu, Krabbendam, zajmuje się głównie neuropsychologią, jednak badania w ramach projektu SCANS obejmują również dziedziny, takie jak antropologia, ekonomia czy socjologia. Zespół projektu przeprowadził analizy sieci społecznych, podczas których relacje pomiędzy osobami w grupie (w tym przypadku: w klasie) bada się przy użyciu kwestionariuszy. Badacze poprosili na przykład uczestników o zrobienie listy wszystkich ich przyjaciół lub wszystkich osób, które lubią. W ten sposób powstała sieć powiązań (relacji) i węzłów (osób) umożliwiająca przeprowadzenie różnych analiz indywidualnych i grupowych. Na tej podstawie ustalono kwestie, takie jak to, jak ważna jest dana osoba dla danej sieci lub jak gęsta jest sieć w danej grupie. Następnie uzyskane wyniki przeanalizowano statystycznie w odniesieniu do innych środków. Na przykład wykorzystano zadania społeczno-kognitywne, aby ocenić zaufanie i zdolność do spojrzenia na zagadnienie z perspektywy innej osoby. Naukowcy zastosowali też samodzielnie wypełniane kwestionariusze, aby ocenić występowanie potencjalnych psychopatologii, takich jak depresja. Więzi i mózgi W projekcie przebadano 900 młodych osób z ponad 40 klas. Uczestnicy brali udział w badaniach dwa razy w roku przez okres trzech lat. W połowie przypadków do udziału udało się namówić całą klasę. Szczególnie ważne jest to, że dane podłużne uzyskane z kwestionariuszy oraz zadań sugerowały aktywny rozwój społecznych zdolności poznawczych w okresie od 12. do 15. roku życia. Odnotowano też pewne interesujące różnice pomiędzy chłopcami a dziewczętami. „Powszechnie uważa się, że dziewczęta mają lepiej rozwinięte społeczne zdolności poznawcze. Odkryliśmy, że jest to prawda w przypadku niektórych aspektów – wykazywały się większą empatią i łatwiej im było przyjąć cudzą perspektywę – jednak nie sprawdza się to w przypadku innych – przykładowo chłopcy wykazywali wyższy poziom zaufania”, wyjaśnia Krabbendam. Innym kluczowym ustaleniem było to, że osoby usytuowane w bardziej centralnej części sieci społecznej, mające więcej odwzajemnionych przyjaźni z innymi osobami w centralnej części, wykazywały wyższy poziom zaufania, zaś ich ośrodek nagrody w mózgu był bardziej aktywny podczas decyzji związanych z zaufaniem. „Choć nie możemy nic stwierdzić na temat powiązań przyczynowo-skutkowych, fakt ten podkreśla wyraźny związek między kontekstem społecznym a mózgiem społecznym i może być podstawą przyszłych innowacyjnych badań interdyscyplinarnych”, podsumowuje Krabbendam. Słowa kluczowe SCANS, młodociany, mózg, więź społeczna, psychopatologia, zdolności poznawcze, zaufanie, depresja, rówieśnik, neuronaukowiec
