Czy możemy zbudować odporny mózg, aby zapobiegać spadkowi zdolności poznawczych?
Kilka badań wykazało, że sieci czołowo-ciemieniowe(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w prawej półkuli mózgu mogą mieć kluczowe znaczenie dla odporności na spadek zdolności poznawczych podczas procesu starzenia się. Zmiany w strukturze mózgu powstałe na skutek uczenia się i zdobywania doświadczenia nazywane są procesami plastyczności mózgu. Nowe odkrycia dokonane w ramach projektu AGEING PLASTICITY sugerują, że urozmaicone środowisko może stymulować plastyczność mózgu, a to z kolei może w późniejszych latach poprawić zdolność koncentracji i zapamiętywania u starszych dorosłych. Organizacja Alzheimer Europe(odnośnik otworzy się w nowym oknie) podaje, że w Europie liczba osób cierpiących na demencję prawie podwoi się do 2050 roku, zwiększając się do 14 298 671 w Unii Europejskiej i 18 846 286 w szerzej pojętym regionie europejskim. Dlatego poszukuje się wszelkich metod łagodzenia skutków tej choroby. „Podczas mojego stypendium z działania »Maria Skłodowska-Curie«(odnośnik otworzy się w nowym oknie) badałam, czy urozmaicone środowiska były związane ze zmienionymi właściwościami neuroanatomicznymi, czy strukturalnymi sieci w prawej półkuli mózgu”, mówi Méadhbh Brosnan(odnośnik otworzy się w nowym oknie), główna badaczka w projekcie AGEING PLASTICITY. Brosnan, która prowadziła badania na Wydziale Psychologii Eksperymentalnej Uniwersytetu Oksfordzkiego(odnośnik otworzy się w nowym oknie), bazowała na badaniach przeprowadzonych w ramach studiów doktoranckich, w ramach których współpracowała z ekspertami z Dublina, Kopenhagi i Berlina. Efektem ich pracy były jedne z pierwszych dowodów na to, że prawe półkule mózgu u starszych dorosłych biorących udział w zajęciach rekreacyjnych, społecznych, edukacyjnych lub zawodowych, działały inaczej. Zespół projektu AGEING PLASTICITY chciał ustalić, czy takim zmianom funkcjonalnym mogą towarzyszyć różnice strukturalne.
Mapowanie zmian w prawej półkuli mózgu
Do projektu włączono 50 starszych osób w wieku 64–85 lat i przeanalizowano środowiska, w których żyją oraz ich zachowania i struktury mózgu. Naukowcy zadawali im pytania na temat czynników związanych ze stylem życia, w tym aktywności społecznych, rekreacyjnych, zawodowych i edukacyjnych, wykorzystując zwalidowany, częściowo ustrukturyzowany wywiad, znany jako kwestionariusz Cognitive Reserve Index(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zdolność badanych do skupienia uwagi oceniano za pomocą komputerowego narzędzia służącego do oceny zdolności poznawczych – testu sieci uwagowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Następnie zespół wykorzystał obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego do zbadania określonej części mózgu uczestników, zwanej pęczkiem podłużnym górnym (ang. superior longitudinal fasciculus, SLF). SLF jest częścią istoty białej(odnośnik otworzy się w nowym oknie) w mózgu. „Szlaki istoty białej można porównać do torów kolejowych. Na przykład fizyczny stan torów kolejowych w całej Europie wpływa na efektywność sieci transportowej. Podobnie w mózgu – jakość szlaków istoty białej decyduje o tym, jak dobrze informacje są przekazywane w mózgu”, mówi Brosnan. Wyniki projektu przedstawiono w artykule opublikowanym w czasopiśmie „Brain Communications”(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Brosnan wyjaśnia: „Obszary mózgu w okolicy czołowej są czasami określane jako »przewodnik« mózgu i mają kluczowe znaczenie dla utrzymania uwagi i skupienia. Z naszych badań wynika, że stymulacja przez środowisko wymusza używanie szlaku prawego SLF i zmienia jego strukturę, co pozytywnie wpływa za zdolność skupienia uwagi u osób starszych”.
Czy zwykłe aktywności mogą być ukierunkowane na rozwój szlaków mózgowych?
Kolejnym celem jest zbadanie, w jakim stopniu efekt ten jest specyficzny dla SLF, czyli sprawdzenie, czy inne obszary również są strukturalnie zmienione. „Jeśli uda nam się zidentyfikować w mózgu szlak, który jest szczególnie podatny na pozytywny wpływ urozmaiconych środowisk, możemy utorować drogę do opracowania mierzalnego markera zdrowia mózgu. Dzięki temu moglibyśmy monitorować wpływ innych zmian, takich jak zmiany w stylu życia, interwencje farmakologiczne i inne, by kompensować zaburzenia poznawcze i zapobiegać im”, dodaje Brosnan.
Wyzwania związane z pracą z osobami starszymi w dobie kryzysu COVID
Stypendium rozpoczęło się w Oksfordzie w marcu 2020 roku, a był to burzliwy okres. W ramach projektu badaczka chciała zaprosić do laboratorium wiele osób w wieku 65 lat i starszych, ale koronawirus nie ułatwiał nam tego zadania. „Niestety, nawet podczas okresowego otwierania uniwersytetu między lockdownami w Zjednoczonym Królestwie osoby z tej grupy bały się wychodzić z domów, a wszyscy czekali na szczepionki. Dlatego musieliśmy wykazać się kreatywnością. Miałam niesamowite szczęście pracować z wieloma wspaniałymi, wspierającymi współpracownikami i mentorami”. „Dziękuję w szczególności Kii Nobre, szefowej Brain & Cognition lab(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i dyrektorce Oxford Centre for Human Brain Activity(odnośnik otworzy się w nowym oknie), która podzieliła się wieloma spostrzeżeniami i pomysłami, które pomogły mi dostosowywać metody wykorzystywane w projekcie i zebrać istotne dane podczas kryzysu”.
