Wspieranie społeczności wytwarzających czystą i ekologiczną energię
Transformacja Europy w kierunku energii ze źródeł odnawialnych to wieloaspektowa zmiana. Nie chodzi jednak wyłącznie o zagadnienia techniczne. Proces ten ma również wymiar społeczny. Dlatego właśnie zaangażowanie obywateli w transformację energetyczną to tak ważna kwestia. Aktywne uczestnictwo obywateli jest warunkiem pomyślnej transformacji europejskiego sektora energetycznego. „Społeczności energetyczne są istotne, ponieważ dają obywatelom możliwość bezpośredniego udziału w transformacji energetycznej”, mówi Nicolien van der Grijp, koordynatorka finansowanego ze środków UE projektu NEWCOMERS. Jest ona pracownicą Instytutu Badań nad Środowiskiem na Wolnym Uniwersytecie Amsterdamskim w Niderlandach, gdzie zajmuje się badaniem polityki ochrony środowiska. „Dzięki społecznościom energetycznym transformacja energetyczna Europy może mieć bardziej społeczny i sprawiedliwy charakter”, dodaje badaczka. Ponieważ społeczności energetyczne to inicjatywy oddolne, inspirują one działania obywatelskie związane z energią oraz sprzyjają aktywnemu udziałowi obywateli w transformacji systemów energetycznych. Inicjatywy takie zwiększają społeczną akceptację dla projektów dotyczących energii odnawialnej, co ostatecznie przełoży się na wzrost efektywności energetycznej i obniżenie rachunków za prąd.
Od dachów szkół po społeczne farmy wiatrowe
Większość społeczności energetycznych wytwarza energię ze źródeł odnawialnych. Istnieje wiele różnych inicjatyw, w tym projekty dotyczące montowania paneli słonecznych na dachach szkół oraz spółdzielnie obsługujące społeczne farmy wiatrowe. „Niektóre społeczności energetyczne przygotowały specjalne programy wsparcia grup zmarginalizowanych oraz osób żyjących w ubóstwie energetycznym”, dodaje van der Grijp. „Przykładowe rozwiązania to doradztwo w zakresie efektywnych kosztowo środków izolacji domów oraz programy niedrogiego wynajmu paneli słonecznych i energooszczędnych urządzeń AGD”. W związku z bieżącym kryzysem energetycznym potrzeba budowania silnego wsparcia społecznego dla transformacji energetycznej stała się jeszcze bardziej widoczna. UE ma ambitne plany dotyczące społeczności energetycznych. Ich wyrazem są polityki nacelowane na upowszechnienie wykorzystania źródeł odnawialnych do wytwarzania energii oraz przyspieszenie tego procesu – od Europejskiego Zielonego Ładu po uruchomiony niedawno plan REPowerEU. Projekt NEWCOMERS wskazał warunki polityczne, w których społeczności energetyczne kwitną, oraz określił czynniki hamujące i stymulujące rozwój takich społeczności. Badacze rozróżnili także kraje, w których sektor społeczności energetycznych jest stosunkowo dobrze rozwinięty, oraz państwa, w których jest on wciąż na wczesnym etapie rozwoju.
Rozdźwięk między ambicjami a świadomością społeczną
Badanie ankietowe przeprowadzone przez zespół projektu w dziewięciu krajach (Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Niderlandy, Polska, Szwecja, Słowenia i Zjednoczone Królestwo) wykazało niski poziom świadomości społecznej. Na przykład we Francji mniej niż 10 % obywateli słyszało o społecznościach energetycznych. Z kolei w Niderlandach trzy na 10 osób zadeklarowały, że wiedzą o takich inicjatywach. Wpływ na różnice między poszczególnymi krajami ma wiele różnych czynników, na przykład istniejąca infrastruktura energetyczna, preferencje polityczne, polityki i przepisy, czynniki społeczno-kulturowe oraz postrzeganie spółdzielni. „Mówiąc ogólnie, społeczności wytwarzające czystą energię to wciąż zjawisko niszowe, które nie jest znane ogółowi społeczeństwa”, wyjaśnia Julia Blasch, koordynatorka i ekonomistka ochrony środowiska w Instytucie Badań nad Środowiskiem. „Optymizmem napawa natomiast opinia Europejczyków na temat roli społeczności energetycznych w transformacji w kierunku czystej energii. Ponad 80 % respondentów uważa społeczności energetyczne za »ważne« lub »bardzo ważne« w kontekście budowania bardziej ekologicznego systemu energetycznego”. Opisując sposoby działania nowych rodzajów społeczności energetycznych oraz warunki regulacyjne, instytucjonalne i społeczne, w których społeczności takie powstają i się rozwijają, badacze zwrócili uwagę na potrzebę zapewnienia wsparcia politycznego ze strony państw członkowskich UE. Chodzi między innymi o adekwatne definicje prawne, programy subsydiowania przekładające się na korzystny rachunek ekonomiczny oraz specjalne usługi wspomagające zakładanie społeczności energetycznych i ich funkcjonowanie. „Pierwszym krokiem jest promowanie korzyści związanych ze społecznościami energetycznymi wśród obywateli, decydentów oraz lokalnych i regionalnych władz publicznych”, mówi Blasch. „Uzyskanie wsparcia tej ostatniej grupy jest często kluczowe dla powodzenia społeczności energetycznych. Takie wnioski płyną z naszego badania nad powstawaniem i działaniem społeczności energetycznych”. By zwiększyć zainteresowanie mieszkańców UE tą kwestią, zespół projektu NEWCOMERS przygotował nowe źródło informacji: platformę Our-Energy.eu której celem jest podnoszenie świadomości obywateli. Zawiera ona krótkie, interaktywne prezentacje badań prowadzonych w ramach projektu oraz informacje na temat społeczności energetycznych. Van der Grijp podsumowuje zalecenia polityczne zespołu w trzech słowach: potwierdzenie, priorytetyzacja i uproszczenie. „Mam na myśli potwierdzenie wielu korzyści, jakie społeczności energetyczne przynoszą swoim członkom i społecznościom lokalnym, nadanie priorytetu takim inicjatywom poprzez ustanowienie jasnych definicji i zapewnienie specjalnego wsparcia politycznego, a także uproszczenie istniejących przepisów, ponieważ złożone regulacje i biurokracja to jedne z największych barier”.
Słowa kluczowe
NEWCOMERS, czysta energia, społeczności, obywatele, odnawialne, środowisko
