Odkrywanie roli tkactwa w historii nauki i techniki
Tkactwo pojawia się w wielu starożytnych tekstach, w tym między innymi w dziełach autorstwa Platona. Można zadać sobie w związku z tym pytanie, czy takie odniesienia i wzmianki są wyłącznie przypadkowe, czy raczej stanowią metaforę. Niektórzy uważają, że jest w tym coś więcej. „Czynność przekładania nici jest procesem binarnym, który moim zdaniem wpłynął na rozwój matematyki i nauk ścisłych”, twierdzi Ellen Harlizius-Klück, badaczka z Deutsches Museum (strona internetowa w języku niemieckim). Dzięki wsparciu finansowanego przez UE projektu PENELOPE Harlizius-Klück badała wkład tkactwa w pojawienie się matematyki i jego rolę w kształtowaniu historii intelektualnej, zwłaszcza historii nauk ścisłych i techniki. „Chcieliśmy nie tylko udowodnić wkład starożytnego tkactwa w zbudowanie podwalin matematyki, ale także powiązać starożytne praktyki oraz pojęcia związane z tkactwem ze współczesnymi tkaczami między innymi w Indiach, którzy wciąż korzystają z ręcznych krosien”, wyjaśnia.
Tkanie koncepcji ładu i porządku
Dzięki praktycznym doświadczeniom z wykorzystaniem prawdziwego krosna oraz dokładnej analizie starożytnych tekstów badaczom udało się dojść do wniosku, że starożytne tkactwo obejmowało szereg ważnych aspektów związanych z porządkiem i wyznaczaniem ram. Aspekty te, które z czasem uległy zatarciu w wyniku rozwoju współczesnych technologii produkcji tkanin, decydowały o ich wykorzystaniu jako wzoru ładu i porządku w czasach starożytnych. „Koncepcja porządku opierająca się na tkactwie pomagała w kształtowaniu świąt, co więcej, była także wykorzystywana w wielu innych obszarach życia, od układania rytualnych tańców po poezję”, zauważa Harlizius-Klück. „Tkactwo zapewniało też podstawowe kategorie liczb parzystych i nieparzystych, które pojawiły się w pierwszej teorii liczb”. Starożytni Grecy wykorzystali tkactwo do opisu kosmosu. Do tej samej metafory odniósł się Albert Einstein, który opisał Wszechświat mianem „gobelinu czasu i przestrzeni”.
Starożytne krosna na potrzeby symulacji cyfrowych
Aby poszerzyć naszą wiedzę na temat znaczenia dawnej technologii tkackiej, zespół badawczy postanowił stworzyć laboratorium PENELOPE Laboratory, w którym badacze zrekonstruowali dwa starożytne krosna, a następnie rozpoczęli prace nad szeregiem symulacji cyfrowych. Ze względu na to, że laboratorium było otwarte dla publiczności, goście mogli przyjść i na własne oczy zobaczyć, w jaki sposób to tradycyjne rzemiosło przekłada się na nowoczesne koncepcje naukowe i technologiczne. W ramach prac badacze postanowili także zaprezentować swoje odkrycia szerszej publiczności, organizując warsztaty i wystawy, które podkreślały historyczne znaczenie tkactwa i jego wkład we współczesną naukę. „Jedna z demonstracji obejmowała recytację jednego z dzieł Homera z kodowaniem na żywo. Nasz kod był wykorzystywany także przez mały rój robotów, który próbował utkać warkocz”, mówi Harlizius-Klück. W ramach wydarzenia zespół chciał pokazać ludziom, że tradycyjne tkactwo nie jest wyłącznie procesem mechanicznym. „Pomimo tego, że współczesne tkactwo jest w dużej mierze zautomatyzowane, starożytne tkactwo takie nie było”, dodaje badaczka. „Ta demonstracja uwidoczniła cyfrowy i kreatywny aspekt tego rzemiosła”.
Od starożytnej Grecji do współczesnych Indii
Gdy na świecie wybuchła pandemia COVID-19, podobnie jak reszta świata, także zespój projektu PENELOPE przeniósł się do sieci, gdzie prowadził wirtualne warsztaty i tworzył filmy. Jeden z powstałych w tym czasie materiałów, który powiązał koncepcje związane z tkactwem z czasów starożytnej Grecji z praktykami występującymi we współczesnym tkactwie indyjskim, okazał się wielkim hitem w Indiach. „Ten materiał stał się przyczynkiem do wielu ważnych naukowych rozmów na temat promowania wartości kultur tkackich”, twierdzi Harlizius-Klück. Według badaczki to porównanie starożytnej Grecji i współczesnych Indii toruje drogę do wprowadzenia nowego sposobu prezentacji i wymiany tradycyjnej wiedzy na temat tak zwanych podporządkowanych kultur technologicznych. „Dzięki wsparciu ze strony Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych udało nam się przedstawić tkactwo jako binarną i algorytmiczną technologię, która przyczyniła się nie tylko do rozwoju nauki i techniki w historii – stanowi także niezwykle ważny aspekt dla wszystkich tkaczy, którzy wciąż tkają w sposób zrównoważony społecznie i środowiskowo”, podsumowuje badaczka.
Słowa kluczowe
PENELOPE, matematyka, nauka, nauki ścisłe, tkactwo, technika, rękodzieło, krosno, teoria liczb
