Duch współpracy: jak wspierać naukę obywatelską?
Nauka obywatelska niesie korzyści zarówno dla nauki, jak i społeczeństwa, zbliżając je do siebie. Otwarcie nauki dla przemysłu, handlu i decydentów przynosi nowe możliwości finansowania i współpracy, a także pomaga w gromadzeniu dużych zbiorów danych dzięki udziałowi obywateli. Jednocześnie poszerzanie wiedzy naukowej obywateli zwiększa ich zdolność do przeciwdziałania dezinformacji i ich zaufanie do nauki. „Nauka obywatelska poprawia także wiarygodność kampanii podnoszących świadomość, a poinformowana opinia publiczna wpływa na podejmowanie decyzji, tworzenie polityki i zmiany zachowań”, mówi Rosa Arias, koordynatorka finansowanego przez UE projektu NEWSERA (Citizen Science as the new paradigm for Science Communication) i założycielka Science for Change. „Jednak inicjatywy nauki obywatelskiej działają w ramach złożonych ekosystemów zainteresowanych stron i muszą mierzyć się z różnymi wyzwaniami, które można podsumować jako brak zaufania, wiedzy i środków”. Aby pomóc w pokonaniu tych barier, zespół projektu NEWSERA pracuje nad laboratoriami CitSciComm, które umożliwiać będą współtworzenie, wdrażanie i walidację strategii komunikacyjnych nauki obywatelskiej skierowanych do precyzyjnie zdefiniowanych zainteresowanych stron. Pięć laboratoriów jest teraz objętych projektem pilotażowym i działa w oparciu o społeczności praktyki składające się z praktyków nauki obywatelskiej, m.in. członków 38 projektów z Włoch, Portugalii i Hiszpanii. Do tej pory w ramach projektu NEWSERA zrealizowano ponad 50 działań, takich jak warsztaty, wzajemne uczenie się i szkolenia, w których uczestniczyło ponad 100 zainteresowanych stron. Obecnie trwają prace nad programem łączącym projekty z dziennikarzami. Zespół projektu opracował także zestaw infomatorów politycznych dotyczących poprawy komunikacji naukowej.
Laboratoria wspierające pięciokrotną helisę
Laboratoria NEWSERA zostały stworzone w celu zaspokojenia potrzeb tzw. grupy interesariuszy opartej na pięciokrotnej helisie: obywatelach, naukowcach akademickich, przemyśle i MŚP, sektorze publicznym i decydentach politycznych oraz dziennikarzach. Każde laboratorium zidentyfikowało bariery ograniczające skuteczność nauki obywatelskiej, tworząc przestrzeń do badań, współtworzenia, testowania i wymiany wyników rozwiązań. W prace zaangażowało się 38 uczestników projektów, naukowcy pracujący w instytucjach akademickich (niektórzy zaznajomieni z nauką obywatelską), specjaliści od komunikacji naukowej i dziennikarstwa oraz członkowie zespołu projektu NEWSERA w roli moderatorów. Laboratorium „Obywatele i społeczeństwo” uznaje, że chociaż obywatele mogą odgrywać wiele ról w nauce społecznej, takich jak rola ludzkiego czujnika, projekty rzadko rekrutują osoby inne niż te już zainteresowane nauką lub konkretnymi zagadnieniami, zwłaszcza wśród grup, do których trudno dotrzeć. Jeden z uczestników, projekt UrbamarBio, organizuje wyjazdy nurkowe w okolicy Barcelony realizowane przez inspektorat środowiska. Uczestnicy imprezy przesyłają zdjęcia na internetową platformę walidacji danych, co pomaga w monitorowaniu bioróżnorodności plaży. Łącznie zarejestrowano ponad 600 gatunków, dokonano ponad 9 000 obserwacji bioróżnorodności i opublikowano pierwszy partycypacyjny przewodnik po bioróżnorodności morskiej w regionie metropolitarnym Barcelony. Jeśli chodzi o angażowanie kilku zainteresowanych stron, Arias, która pełniła rolę koordynatorki projektu D-NOSES, zajmującego się monitorowaniem zanieczyszczenia wonią, opisuje: „Na początku zidentyfikowaliśmy dotknięte społeczności za pomocą aplikacji OdourCollect, po czym przeszliśmy do realizacji lokalnych projektów pilotażowych. Następnie dzięki zaangażowaniu decydentów przygotowano krajowe informatory polityczne, dokonano rewizji unijnych dyrektyw, opracowano agendę polityczną i zieloną księgę przedstawioną w Parlamencie Europejskim. Ukoronowaniem tych wysiłków było zdobycie nagrody krajowej (strona w języku hiszpańskim). Dla zespołu każdego nowego projektu w zakresie nauki obywatelskiej mam tę samą radę: musicie planować z wyprzedzeniem, szczególnie jeśli chodzi o wpływ na politykę. Dowiedliśmy jednak, że to możliwe!”
Laboratoria bez granic
W ramach każdego laboratorium prowadzone są internetowe warsztaty współtworzenia i uczestnictwa dla każdego z trzech krajów, ale ich kluczowym zadaniem jest również łączenie laboratoriów. Przykładem wzajemnej inspiracji jest Iberyjska grupa interesu dotycząca nauki obywatelskiej w zakresie ekosystemów słodkowodnych, do której należą 23 osoby z 17 projektów. Grupa zbiera się, by dyskutować o kwestiach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, wymieniać się wiedzą praktyczną i środkami. „Mocną stroną laboratoriów CitSciComm są te wymiany. W pojedynkę wielu uczestników nie dysponuje odpowiednimi zasobami ani wiedzą, np. w zakresie uwzględniania wymiarów płci, ale razem mogą przezwyciężyć te ograniczenia dzięki wspierającemu środowisku”, podsumowuje Arias. Podejście to rozciąga się na inne projekty finansowane przez SwafS-19, wspólnie z którym zespół projektu NEWSERA pracuje nad ustanowieniem praktyk komunikacji naukowej sprzyjających skutecznemu reagowaniu na szybko zmieniające się kwestie społeczne, w których zaangażowanie obywateli ma kluczowe znaczenie, takie jak pandemia COVID-19. W tym celu zespół projektu NEWSERA nawiązał współpracę z ENJOI, która zaowocuje organizacją wydarzenia dotyczącego dziennikarstwa opartego na danych i problemu dezinformacji w Barcelonie pod koniec 2022 roku.
Słowa kluczowe
NEWSERA, nauka obywatelska, partycypacyjny, dezinformacja, wiedza naukowa, polityka, zainteresowane strony, komunikacja naukowa
