Duch współpracy, czyli jak nauka obywatelska może odnieść sukces
Nauka obywatelska może przynieść korzyści zarówno nauce, jak i społeczeństwu dzięki zbliżeniu do siebie tych dwóch światów. Otwarcie dostępu do nauki dla przemysłu, handlu, decydentów politycznych i mediów oferuje nowe możliwości finansowania i współpracy, a także perspektywę gromadzenia dużych zbiorów danych dostarczanych przez zaangażowanych obywateli. Jednocześnie rozwijanie kompetencji naukowych zwiększa zdolność ludzi do opierania się informacjom wprowadzającym w błąd, zwiększając ich zaufanie do nauki. „Nauka obywatelska nadaje również wiarygodności kampaniom podnoszącym świadomość, a świadoma opinia publiczna wpływa na kształtowanie procesów decyzyjnych, polityki i zmiany zachowań”, twierdzi Rosa Arias, koordynatorka projektu NEWSERA oraz dyrektorka generalna i założycielka firmy Science for Change. „Inicjatywy dotyczące nauki obywatelskiej działają jednak w ramach złożonych ekosystemów interesariuszy, w związku z czym stoją w obliczu wielu wyzwań, które można w skrócie opisać jako brak zaufania, wiedzy i zasobów”. Aby pomóc przezwyciężyć te bariery, w ramach projektu NEWSERA opracowano koncepcję laboratoriów CitSciComm Labs umożliwiających wspólne projektowanie, wdrażanie i ocenę strategii komunikacyjnych dotyczących badań metodą obywatelską, które są ukierunkowane na jasno określonych interesariuszy. Utworzono pięć laboratoriów pilotażowych, które przez trzy lata działały za pośrednictwem społeczności praktyków zajmujących się nauką obywatelską, w tym członków 39 projektów we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii. Projekt NEWSERA pozwolił na przeprowadzenie trwających ponad 240 godzin sesji mentoringu, a także 90 różnych działań, w tym warsztatów i szkoleń, w których uczestniczyło ponad 140 interesariuszy. Program służący nawiązywaniu kontaktów między zespołami projektów a dziennikarzami doprowadził do publikacji kilku artykułów na łamach prasy międzynarodowej (strona w języku portugalskim), „ wykazując możliwość wykorzystania danych generowanych przez obywateli w celu tworzenia społecznie istotnych historii wartych opublikowania, w których kluczem jest opowiadanie przez obraz”, dodaje Arias. Ponadto w ramach projektu NEWSERA wydano przewodnik po komunikacji naukowej, adresowany do osób dopiero rozpoczynających pracę w tym obszarze, jak również serię dokumentów orientacyjnych, w których przedstawiono najlepsze praktyki w zakresie komunikacji naukowej.
Laboratoria obsługujące pięciokrotną helisę
Laboratoria NEWSERA zostały opracowane w celu zaspokojenia potrzeb grupy interesariuszy określanej mianem „pięciokrotnej helisy”, którą tworzą obywatele, naukowcy, przemysł i MŚP, sektor publiczny i decydenci oraz dziennikarze. Każde laboratorium pomogło zidentyfikować bariery ograniczające skuteczność nauki obywatelskiej, zapewniając forum do badania, współtworzenia i testowania rozwiązań oraz dzielenia się wynikami. Wśród osób zaangażowanych znalazło się 39 członków projektów, naukowcy pracujący w instytucjach akademickich, specjaliści ds. komunikacji naukowej i dziennikarstwa oraz członkowie zespołu projektu NEWSERA. Przykładem może być laboratorium „Obywatele i ogół społeczeństwa”, które pokazało, że chociaż obywatele mogą odgrywać wiele ról w nauce obywatelskiej, działając na przykład jako źródła dostarczające danych, twórcy projektów często mają trudności z rekrutacją osób spoza kręgów już zainteresowanych nauką lub konkretnymi kwestiami, co daje się szczególnie odczuć w przypadku grup, do których trudno dotrzeć. Jeśli chodzi o zaangażowanie sektora publicznego, Arias wspomina pracę w roli koordynatorki projektu D-NOSES, w ramach którego obywatele monitorowali zanieczyszczenie wonią: „Najpierw za pomocą aplikacji OdourCollect stworzyliśmy mapę dotkniętych tym problemem społeczności, a następnie przeprowadziliśmy lokalne działania pilotażowe. Na dalszym etapie zaangażowanie decydentów politycznych doprowadziło do opracowania krajowych dokumentów orientacyjnych, a następnie przeglądu unijnych dyrektyw i publikacji zielonej księgi przedstawionej w Parlamencie Europejskim”. W rezultacie dane obywateli zostały po raz pierwszy zatwierdzone jako standard techniczny przez https://www.en.une.org/ (UNE) - Hiszpańskie Stowarzyszenie Normalizacji i Certyfikacji. Co więcej, trzy laboratoria pilotażowe projektu NEWSERA, czyli GEOVACUI-2, RIUS i Mosquito Alert, zostały nagrodzone wyróżnieniami w konkursie „Nagroda Unii Europejskiej w dziedzinie nauki obywatelskiej”. „Każdemu, kto uruchamia nowy projekt nauki obywatelskiej, powiedziałabym, że nie jest to łatwe i że trzeba planować z wyprzedzeniem, zwłaszcza pod kątem wpływu na politykę. Mimo to udało nam się pokazać, że jest to możliwe”, podkreśla Arias.
Laboratoria bez granic
Laboratorium poświęcone dziennikarstwu opartemu na danych i dziennikarstwu naukowemu również oferowało możliwości innowacyjnej współpracy, prezentując dodatkowe zalety dziennikarstwa opartego na nauce obywatelskiej. Ponadto zespół współpracował z projektem ENJOI przy organizacji flagowej konferencji DATA4CitSciNews. Obecnie zespół koordynujący prace w projekcie NEWSERA pełni rolę naukowego koordynatora projektu COALESCE, finansowanego w ramach programu „Horyzont Europa”, którego celem jest utworzenie Europejskiego Centrum Kompetencji w zakresie Komunikacji Naukowej.
Słowa kluczowe
NEWSERA, nauka obywatelska, zaangażowanie, informacja wprowadzająca w błąd, kompetencje naukowe, polityka, interesariusze, komunikacja naukowa