Katolicka wielorasowość: między rasizmem a antyrasizmem
Badania nad rasą i rasizmem zyskały na popularności w ciągu ostatnich czterdziestu lat. Jednak historia antyrasizmu jako dwudziestowiecznej ideologii o zasięgu globalnym wciąż wymaga analitycznej rekonstrukcji. „Naturalnym punktem wyjścia jest to, że antyrasizm musi być badany jako heterogeniczny, mnogi i czasami sprzeczny ruch opinii, który zmienia się w czasie. Dotyczy to również sposobu, w jaki instytucje religijne, a w szczególności Kościół rzymskokatolicki, podchodzą do kwestii »kolorowej linii«”, wyjaśnia Matteo Caponi, koordynator finansowanego przez UE projektu US-E AntiRacism. W tym kontekście zespół projektu US-E AntiRacism, realizowanego przy wsparciu programu działań „Maria Skłodowska-Curie”, postanowił zdekonstruować dwa sprzeczne stereotypy wpływające zarówno na debatę naukową, jak i publiczną. „Chodzi o polaryzację między założeniem »naturalnego« chrześcijańskiego antyrasizmu a definicją białej supremacji, która jest wpisana w DNA zachodniego chrześcijaństwa”, zauważa Caponi.
Pojęcia rasizmu i antyrasizmu
„Jednym z najciekawszych wyników projektu było odkrycie, że pojęcie antyrasizmu weszło do dyskursu katolickiego dopiero w latach 60. ubiegłego wieku, i to z wielkim trudem”, relacjonuje Caponi. Zanim to się wydarzyło, sprzeciwiający się rasizmowi jako tendencji antychrześcijańskiej katolicy opierali się na bardziej ambiwalentnej perspektywie, którą można zakwalifikować do „wielorasowości”. „Rasizm” i „antyrasizm” to pojęcia stworzone jako narzędzia opisowe i polemiczne wobec nazizmu. Ta etymologia silnie wpływała na założenia i działania Kościoła aż do lat 60. XX wieku, kiedy światopogląd oparty na rasie został zdyskredytowany. Aby dojść do tego wniosku, zespół projektu połączył różne źródła i perspektywy. Badacze prześledzili złożoną ewolucję katolickiej mentalności: od paternalistycznego paradygmatu tzw. „czarnego apostolatu”, który miał na celu zagwarantowanie dobrobytu osób czarnoskórych, aż do potępiania dyskryminacji rasowej w latach 60. XX wieku. „Ta zmiana była związana z mediatyzacją trzech zjawisk: praw Jima Crowa wprowadzających w Stanach Zjednoczonych segregację rasową, apartheidu w RPA i dekolonizacji”, dodaje Caponi. Badania pokazały również, jak coraz bardziej powszechne skupienie na problemie dyskryminacji wobec czarnoskórych stopniowo kształtowały nową katolicką wrażliwość. „Postrzeganie rasizmu jako kwestii nadrzędnej zostało zapoczątkowane przez amerykańskich katolików popierających wielorasowość w konfrontacji z zagrożeniem prawicowego totalitaryzmu; z drugiej strony katolicy we Francji, Włoszech i Stolicy Apostolskiej zrewidowali swoje stanowisko w odpowiedzi na to, co działo się poza Europą. Ten proces wzajemnej wymiany i przenikania nie był wolny od egoistycznych uprzedzeń, traktując rasizm jako zjawisko egzogeniczne”, podkreśla Caponi. Należy również zauważyć, że osoby zaangażowane w kształtowanie dyskursu katolickiego przez cały okres lat 50. ubiegłego wieku generalnie uważały, że tymczasowa dyskryminacja rasowa była w pewnych sytuacjach uzasadniona i nie miała podłoża rasistowskiego. Jest to szczególnie istotne w przypadku rasizmu skierowanego przeciwko czarnoskórym.
Kształtowanie historii katolickiego antyrasizmu
Zespół projektu US-E AntiRacism przeprowadził całościowe badanie katolickiego dyskursu na temat rasizmu skierowanego przeciwko czarnoskórym, poddając ponownej analizie historiografię w kontekście zmian kulturowych i globalnych. Projekt ma również szersze znaczenie społeczne poprzez umieszczenie w perspektywie historycznej obecnej debaty na temat relacji między antyrasizmem, chrześcijaństwem i „białym przywilejem”. „Nasze badania mają, choć w niewielkim stopniu, przeciwdziałać istniejącej tendencji, która sprawia, że debaty publiczne na temat rasizmu i antyrasizmu często w pełni czerpią z debat naukowych i krytycznych, co sprzyja formowaniu sztywnych stanowisk i wymuszonych interpretacji, nie pozostawiając miejsca na bardziej zniuansowane badanie przeszłości”, podsumowuje Caponi.
Słowa kluczowe
US-E AntiRacism, antyrasizm, rasizm, rasizm przeciwko czarnym, wielorasowość, Kościół rzymskokatolicki