Przyszli przyjaciele? Czyli jaki stosunek do robotów społecznych mają dzieci
Roboty społeczne – roboty wchodzące w interakcje z ludźmi, często jako imitacje zwierząt lub zabawki – są wykorzystywane w najróżniejszych sytuacjach i warunkach. Pojawiają się między innymi w domach opieki, aby pomóc seniorom z takimi schorzeniami jak demencja, ale są również wykorzystywane do pracy z dziećmi – w zajęciach edukacyjnych, w formie terapii (na przykład w przypadku autyzmu) lub jako wsparcie dla dzieci przebywających w szpitalu. Jednak według Jochena Petera z Uniwersytetu Amsterdamskiego, chociaż toczy się sporo badań w tej dziedzinie, często ich zakres jest dość wąski. „Brakuje nam ram koncepcyjnych, ponieważ prace głównie koncentrują się na praktyce, a nie na teorii”, wyjaśnia. „Badania często dotyczą akceptacji i użytkowania robotów społecznych przez dzieci, w oderwaniu od konsekwencji tych działań”. Opierając się na badaniach z tak różnych dziedzin, jak robotyka, psychologia i nauki o komunikacji, finansowany ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych projekt CHILDROBOT miał na celu uzupełnienie tych braków. „Nasze odkrycia wskazują, że podmioty niebędące ludźmi, takie jak roboty społeczne, mogą pełnić więcej funkcji wzorców ról społecznych, tradycyjnie będących domeną ludzi, co podkreśla znaczenie bardziej przejrzystej dyskusji na temat robotów i większej odpowiedzialności w procesie projektowania”, mówi Peter. Największym sukcesem projektu było potwierdzenie, że opracowana metodologia badań, w tym kwestionariusze samooceny, ma zastosowanie do małych dzieci. Metody te są obecnie coraz częściej wykorzystywane przez innych badaczy, a niektóre z wyników projektu, przede wszystkim analizy dotyczące poczucia bliskości lub zaufania dzieci do robota, doczekały się już publikacji.
Podstawy teoretyczne, doświadczenia i badania ankietowe
Badania w ramach projektu CHILDROBOT, w których wzięło udział ponad 1 600 dzieci w wieku od ośmiu do dziewięciu lat, oparto na teorii komunikacji interpersonalnej, aby pomóc wyjaśnić procesy i skutki tego nowego rodzaju interakcji społecznych. „Na przykład tendencja dzieci do antropomorfizacji robotów i ich założenie, że roboty mogą zrozumieć, co myślą, częściowo wyjaśnia, w jaki sposób i dlaczego dzieci nawiązują z nimi przyjaźnie”, zauważa Peter. Zespół przeprowadził doświadczenia, w których do jednego dziecka przypisany był jeden robot, a następnie wypełniono ankiety dotyczące tych interakcji. W doświadczeniach, które odbyły się w szkołach i muzeach, roboty zostały zaprogramowane tak, aby zachowywały się i rozmawiały z dziećmi w określony sposób. Następnie dzieci odpowiadały na pytania zadawane przez przeszkolonych ankieterów. Niektóre dzieci wchodziły również w interakcje z robotem społecznym w domu i co dwa tygodnie udzielały przez internet odpowiedzi na pytania ankietowe dotyczące swoich doświadczeń.
Trzy kluczowe wnioski
Zespół odkrył, że akceptacja robotów społecznych przez dzieci wynika bardziej z ich nastawienia do robotów i ich własnych norm społecznych, a mniej z indywidualnych cech osobowości dziecka, takich jak wyższy poziom lęku. Co więcej, interakcja z robotami nie wydaje się być znacząco zależna od ich postrzeganej „użyteczności”. Przenosząc punkt ciężkości z zachowań prospołecznych wobec robota na zachowania prospołeczne ze strony robota, zespół projektu CHILDROBOT wykazał również, że roboty mogą wzmacniać zachowania prospołeczne dzieci, pełniąc funkcję wzorców ról społecznych. Ponadto komunikacja, taka jak pytania robota lub dzielenie się (osobistymi) informacjami, może wpływać na to, jak dzieci postrzegają roboty i odnoszą się do nich. Przejrzystość dotycząca statusu robota jako maszyny może zmniejszyć zaufanie do robota i poczucie przyjaźni z nim.
Badanie dalszych możliwości
Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu CHILDROBOT mogą pomóc unijnym organom regulacyjnym w ocenie tej nowej technologii, zanim wejdzie do bardziej powszechnego użytku. „Prostym zastosowaniem naszych wyników może być zaprojektowanie robotów, które same informują dzieci o tym, że są maszyną, w ramach normalnej rozmowy”, dodaje Peter. „Biorąc pod uwagę szybki rozwój generatywnej sztucznej inteligencji, powinien to być priorytetowy obszar badań. SI niesie ze sobą zarówno nowe możliwości, takie jak bardziej spersonalizowane interakcje, jak i ogromne zagrożenia, takie jak naruszenie prywatności i dezinformacja”. Peter zaobserwował, że nie wszystkie badania nad komunikacją międzyludzką miały zastosowanie do interakcji między dzieckiem a robotem, w związku z czym sugeruje, że przyjrzenie się bliżej, czy komunikacja z robotami podlega innym zasadom, może być owocnym kierunkiem dalszych badań.
Słowa kluczowe
CHILDROBOT, robot społeczny, antropomorfizacja, dzieci, psychologia, osobowość, komunikacja, sztuczna inteligencja, SI
