W jaki sposób małe dzieci czytają w myślach?
Ludzkie interakcje społeczne i uczenie się wymaga wyciągania właściwych wniosków na temat myśli innych osób, a proces ten powszechnie nazywa się mentalizacją lub teorią umysłu. Badania prowadzone w ostatnich dziesięcioleciach wykazały, że ta umiejętność poznawcza objawia się w wieku około czterech lat, jednak ostatnie eksperymenty dowodzą, że już sześciomiesięczne niemowlęta przewidują działania innych osób, z pozoru analizując ich stany psychiczne. „Ta praca radykalnie zmieniła nasze poglądy i dostarczyła danych przemawiających za tezą, że teoria umysłu pojawia się bardzo wcześnie i być może jest wrodzoną zdolnością”, wyjaśnia Victoria Southgate, neuronaukowczyni zajmująca się rozwojem poznawczym na Uniwersytecie w Kopenhadze i koordynatorka projektu DEVOMIND. W ramach finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych projektu DEVOMIND zespół Southgate przyjrzał się zachowaniu i aktywności mózgu niemowląt, aby zweryfikować tę tezę i spróbować rozwiązać jedną z największych zagadek w historii nauki o rozwoju.
Spojrzenie allocentryczne
Zespół DEVOMIND wysunął hipotezę, że niemowlęta w rzeczywistości nie myślą o innych umysłach, lecz są „allocentryczne”, czyli nastawione na skupianie się na celach uwagi innych. Ta adaptacja pozwala niemowlętom skupić się na uwadze innych i kodować cele ich uwagi, choć bez zrozumienia czegokolwiek na temat stanów mentalnych tych osób. „Zaproponowałam, że ta allocentryczna stronniczość jest możliwa, ponieważ niemowlęta nie rozwinęły jeszcze reprezentacji Ja, co ma miejsce w drugim roku życia”, dodaje Southgate. „Gdy zaczyna się pojawiać reprezentacja Ja, niemowlętom trudniej jest po prostu nadać priorytet uwadze innych ze względu na konflikt między reprezentacją Ja i reprezentacją innych”.
Badanie hipotezy
Zespół DEVOMIND przetestował tę hipotezę przy pomocy szeregu badań. W jednym z nich, opublikowanym w 2023 r., zespół odkrył, że ośmiomiesięczne niemowlęta dłużej patrzyły na animację, w której obiekt okazuje się nieobecny w miejscu, w którym widziała go inna osoba, niż w miejscu, w którym widziało go tylko niemowlę. „To oznacza, że niemowlęta lepiej zapamiętywały obiekt, gdy widziała go inna osoba”, mówi Southgate. Po 12 miesiącach to zjawisko ustępuje. W innym badaniu naukowcy zbadali, jak pojawienie się reprezentacji Ja zmienia sposób kodowania przez niemowlęta tego rodzaju konfliktu punktów widzenia. Niemowlęta, które wykazywały oznaki reprezentacji Ja, przejawiały też symptomy doświadczania konfliktu punktów widzenia (widoczne poprzez większe rozszerzenie źrenic), inaczej niż niemowlęta, które nie wykazywały jeszcze oznak reprezentacji Ja. „Sugeruje to, że pojawienie się reprezentacji Ja zmusza niemowlęta do konfrontacji z dwiema sprzecznymi reprezentacjami”, zauważa Southgate. „Oba te badania stanowią ważny dowód na poparcie naszej hipotezy”.
Podważenie tez Piageta
Wyniki te sugerują, że wyznawany długo, bo od czasów Jeana Piageta, pogląd, że poznanie zaczyna się jako „egocentryczne”, jest błędny. Dzieci stają się egocentryczne wraz z rozwojem Ja, jednak zaczynają życie jako allocentryczne. Southgate przekonuje, że priorytetowe traktowanie kodowania uwagi innych może być dobrą heurystyką procesów wczesnego uczenia się, gdy niemowlęta nie mogą się za bardzo poruszać i większość czasu poświęcają na obserwację innych. „Nazywam to inteligencją społeczną wyjątkową dla niemowląt”. Przeprowadzone w projekcie prace pokazują, że pojawienie się Ja może radykalnie zmienić rozwój poznawczy, przy czym jest to obszar, który doczekał się niewielu badań empirycznych w psychologii rozwojowej. „Teraz możemy zająć się poszukiwaniem odpowiedzi na to pytanie – jak wyłania się Ja i jaką rolę odgrywa w wyjątkowości świadomości człowieka”, dodaje Southgate.
Słowa kluczowe
DEVOMIND, uczenie się, teoria umysłu, reprezentacja Ja, niemowlęta, Piaget, dzieci