Pomiar zaufania publicznego do opinii ekspertów – od pandemii COVID do zmiany klimatu

Czy możemy stwierdzić, że ludzie mają już dość ekspertów? Interdyscyplinarne badania przeprowadzone w ramach finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu PERITIA pozwoliły opracować zestaw narzędzi, które pomogą decydentom lepiej zrozumieć znaczenie wiedzy specjalistycznej w procesie wpływania na opinię publiczną.

Społeczeństwo

Decyzje polityczne podejmowane w państwach demokratycznych często opierają się na opiniach i poradach ekspertów. Skuteczna realizacja polityki wymaga zatem zaufania do tych osób oraz wydawanych przez nich opinii. Rosnąca popularność postaw populistycznych oraz sprzeciwu wobec elit prowadzi jednak do kwestionowania doświadczenia, wiedzy i kompetencji ekspertów w zakresie kształtowania polityki wśród części społeczeństwa. Projekt PERITIA(odnośnik otworzy się w nowym oknie) powstał w celu zbadania zagadnienia zaufania do ekspertów w kontekście zmiany klimatu. Ze względu na okoliczności, w szczególności zbiegnięcie się startu prac w marcu 2020 roku z wybuchem pandemii COVID-19, zespół badaczy postanowił przyjrzeć się bliżej także temu zjawisku. „Nie mogliśmy po prostu zignorować tego wyjątkowego wydarzenia, zatem zaczęliśmy przyglądać się kwestiom zaufania oraz wiedzy specjalistycznej w kontekście pandemii, a także wątpliwości dotyczących przyjmowania szczepionek”, wyjaśnia Maria Baghramian(odnośnik otworzy się w nowym oknie), główna badaczka projektu PERITIA i wykładowczyni wydziału filozofii na University College Dublin(odnośnik otworzy się w nowym oknie).

Od teorii do praktyki

Konsorcjum projektu PERITIA, w skład którego weszło jedenaście instytucji z dziewięciu krajów, obejmowało zespół filozofów, badaczy zajmujących się naukami społecznymi i przyrodniczymi, politologów, etyków, psychologów, medioznawców i przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Wspólnie grupa zajęła się złożonymi zagadnieniami zaufania i wiarygodności ekspertów oraz ich roli w procesie kształtowania polityki i podejmowania decyzji przez rządzących. W ramach pierwszych dwóch etapów prac nad projektem badacze przyjrzeli się społecznemu, psychologicznemu i etycznemu wymiarowi zaufania wobec ekspertów. Z kolei w ramach końcowego etapu prac zespół postanowił zwrócić się bezpośrednio do społeczeństwa, organizując publiczne debaty na tematy związane z transportem i zmianą klimatu w pięciu krajach. „Podstawowym założeniem było to, że moderowane, a jednocześnie otwarte debaty między ekspertami i osobami bez wiedzy specjalistycznej mogą zwiększyć poziom wzajemnego zrozumienia, przyczyniając się do budowy zaufania”, zauważa Baghramian.

Wskaźniki na potrzeby pomiaru i budowania zaufania

Jednym z głównych wniosków wyciągniętych przez badaczy był fakt, że wspólne wartości społeczne i polityczne mogą wpływać na znaczenie specjalistów w procesie podejmowania decyzji. Zaufanie do wiedzy specjalistycznej naukowców społecznych jest niższe wśród osób wykazujących bardziej konserwatywne postawy polityczne. „W ramach prac udało nam się wykazać także, że w kontekście zmiany klimatu można wskazać jasne i doskonale widoczne podejścia, postawy oraz sposoby myślenia, które istotnie wpływają na proces podejmowania decyzji dotyczącej skorzystania z porad ekspertów i podjęcia działań”, dodaje Baghramian. Na przykład osoby o fatalistycznym nastawieniu do zjawiska zmiany klimatu z założenia sprzeciwiają się wszelkim próbom podjęcia pozytywnych działań nastawionych na przeciwdziałanie jego dalszej degradacji. Rezultaty podkreślają znaczenie i wielowymiarowy charakter zaufania wobec ekspertów, a złożoność relacji i współzależności została opisana w narzędziu PERITIA Trustworthiness Toolkit(odnośnik otworzy się w nowym oknie) poświęconym zagadnieniu zaufania wobec specjalistów i ich wiedzy. Pełne wyniki ilościowe oraz ich analizy, a także opracowane na ich podstawie wytyczne dotyczące dalszych działań zostały opublikowane na platformie PERITIA Trust Hub(odnośnik otworzy się w nowym oknie).

Zwiększanie zaufania wobec ekspertów

Dorobek uczestników projektu obejmuje(odnośnik otworzy się w nowym oknie) 23 recenzowane artykuły, pięć wydań czasopism naukowych, trzy książki, dwie analizy istniejących opracowań, dwie serie podcastów, dane z badania przeprowadzonego na szeroką skalę w Europie, trzy międzynarodowe konferencje i dziesięć zrealizowanych warsztatów. W ramach projektu PERITIA zespół opracował także dokumenty strategiczne, sprawozdania informacyjne i dokumenty robocze(odnośnik otworzy się w nowym oknie) z myślą o decydentach zasiadających w Komisji Europejskiej oraz w innych instytucjach. Wybrani członkowie zespołu projektu PERITIA przedstawili wnioski i ustalenia decydentom i parlamentarnym grupom roboczym. Poza publicznymi debatami i podcastami, badacze zorganizowali także konkurs esejów zatytułowany Youth on Trust(odnośnik otworzy się w nowym oknie) realizowany we współpracy z kapitułą irlandzkiej nagrody dla młodych filozofów – Irish Young Philosopher Awards(odnośnik otworzy się w nowym oknie), a także przeprowadzili serię wykładów pod tytułem [Un]Truths(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Mamy nadzieję, że ta próba dotarcia do społeczeństwa wpłynie pozytywnie na budowanie atmosfery zaufania wobec doświadczenia i wiedzy specjalistycznej ekspertów. Liczymy na to, że blisko 2 miliony osób, do których udało nam się dotrzeć w trakcie trwania projektu, pomoże nam w realizacji tego celu”, mówi Baghramian.