Zgłębianie etycznej konsumpcji
Etyczna konsumpcja to aktywne decyzje kupujących, aby kupować rzeczy zgodne ze swoimi wartościami i unikać produktów, towarów i usług, które mają negatywny wpływ. Zjawisko to może mieć pozytywny wpływ na społeczeństwo i środowisko, jednocześnie ograniczając pracę dzieci i okrucieństwo wobec zwierząt. Etyczna konsumpcja szybko zyskała popularność na Zachodzie dzięki takim czynnikom jak ruchy społeczne, rozwój nowoczesnej kultury konsumenckiej i pojawienie się organizacji społeczeństwa obywatelskiego, suwerenność konsumentów, dynamika rynków liberalnych, nowe polityki i regulacje. Przyciągnęło to duże zainteresowanie akademickie, choć głównie w społeczeństwach północnej i zachodniej Europy. „Badania sugerują, że kultury niezachodnie również angażują się w etyczne praktyki konsumpcyjne, choć mogą nie być reprezentowane w literaturze” — wyjaśnia Sara Karimzadeh, starsza wykładowczyni socjologii na Uniwersytecie w Örebro i główna badaczka w projekcie ECIRSWE finansowanym ze środków UE. W ramach projektu koledzy naukowcy zgłębiali etyczną konsumpcję w niezachodnim kontekście społecznym, badając dwa kraje o zasadniczo różnych sytuacjach społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturowych: Iran i Szwecję. „Chociaż dotychczasowe badania koncentrują się głównie na praktykach etycznej konsumpcji odpowiednich dla kontekstów zachodnich, takich jak rynkowa etyczna konsumpcja — na przykład Fairtrade — badanie to miało na celu zrozumienie, czy praktyki te kompleksowo reprezentują etykę konsumpcji w szerszym zakresie” — mówi Magnus Boström, profesor socjologii na Uniwersytecie w Örebro i koordynator projektu ECIRSWE.
Podstawowe mechanizmy społeczne
Projekt, realizowany przy wsparciu programu działania „Maria Skłodowska-Curie”, miał na celu zrozumienie różnych mechanizmów społecznych leżących u podstaw lub ograniczających etyczną konsumpcję w obu krajach. Na podstawie wielopoziomowych ram analitycznych zespół stwierdził, że etyczna konsumpcja jest powiązana z różnymi praktykami społecznymi w różnych skalach w społeczeństwie, w tym na przykład z lokalnymi wpływami, grupami społecznymi i szerszymi zmianami kulturowymi. Aby lepiej zrozumieć społeczne pochodzenie etycznej konsumpcji, zespół przeprowadził wywiady z obywatelami Szwecji i Iranu.
Odkrywanie różnych motywacji napędzających konsumpcję
Wyniki projektu pokazują, że w Szwecji etyczna konsumpcja jest dobrze ugruntowana — wspierana przez interwencje polityczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i kapitał społeczny wśród obywateli. Koncentruje się jednak bardziej na działaniach rynkowych, takich jak przeniesienie konsumpcji z produktu A na B, niż na zmniejszeniu ogólnej wielkości konsumpcji — i wpływie na ślad ekologiczny i klimatyczny. W Iranie etyczna konsumpcja nie ma wsparcia strukturalnego, a zatem wykazuje bardziej zindywidualizowane, lokalne i indywidualne definicje i przejawy. „W tym przypadku motywacje stojące za etyczną konsumpcją są zakorzenione w kulturowych lub tradycyjnych przekonaniach, a nie w trosce o środowisko” — dodaje Karimzadeh. „Głównym celem etycznej konsumpcji dla osób, które ją praktykują, jest przynoszenie korzyści ludziom w ich bezpośrednim otoczeniu, a nie skupianie się na ochronie środowiska”.
Wspieranie zmian społecznych
„Nasze ustalenia przyniosą różnorodne korzyści naukowcom i studentom, społeczeństwu obywatelskiemu, ludziom i decydentom” — zauważa Boström. Obejmuje to toczącą się w kręgach akademickich dyskusję na temat znaczenia mechanizmów społecznych w przemianach transformacyjnych. Wyniki projektu zostaną opublikowane w dwóch nadchodzących artykułach. Konceptualny rozwój etycznej konsumpcji został również zbadany w artykule opublikowanym w piśmie „Environmental Sociology”. „Wyniki podkreślają konieczność zsynchronizowania wysiłków decydentów politycznych w zakresie rewizji polityki produkcyjnej, przepisów oraz przekształcania wartości i norm konsumpcyjnych w celu wprowadzenia istotnych zmian” — mówi Boström. Obecnie zespół badawczy kontynuuje badania nad bardziej rozwiniętymi ramami, skupiając się w szczególności na koncepcjach wystarczalności i opieki. „Celem jest zbadanie ich roli zarówno w praktykach konsumpcyjnych, jak i systemach produkcyjnych” — dodaje Karimzadeh.
Słowa kluczowe
ECIRSWE, etyczny konsumpcjonizm, etyczna konsumpcja, społeczeństwa, zmiana społeczna, mechanizmy, społeczeństwo obywatelskie
