Co logika przestrzenna mówi o istocie afrykańskiej urbanistyki
Większość analiz afrykańskich zmian urbanistycznych jest dokonywana z perspektywy poszczególnych okresów i sił społecznych. Takie podejście często mówi o organicznym rozwoju miast w okresie przedkolonialnym, a następnie o jego przebiegu zgodnie z ogólnym planem w okresie kolonialnym i postkolonialnym. Finansowany przez UE projekt TEMPEA zajmował się poszukiwaniem bardziej dynamicznej interpretacji w celu zbadania społecznej czasowości i materialności procesów miejskich. Badacze chcieli ustalić, w jaki sposób przedkolonialne afrykańskie miasta ostatniego tysiąclecia przybierały określone formy. Kluczem do badania było lepsze zrozumienie współistnienia społecznego i etnicznego miast, wraz z ich implikacjami dla przyszłych zmian. Logika przestrzenna afrykańskich miast W porównaniu z innymi regionami świata, środowiska zbudowane w Afryce są badane stosunkowo od niedawna. Zazwyczaj te liczące sobie kilkaset lat środowiska miejskie porównywane są z danymi etnograficznymi zgromadzonymi w ciągu ostatnich 100 lat. Z punktu widzenia archeologii, prace te koncentrowały się na wybranych stanowiskach, które były intensywnie badane z wykorzystaniem najnowocześniejszych metod wykopaliskowych i analitycznych. Jednak jak dotąd niewiele badań porównywało cechy rozwojowe środowisk zbudowanych w różnych częściach Afryki, co powodowało ograniczenie zakresu zadawanych pytań i kierowało badania w rozbieżnych kierunkach, na przykład traktując osobno trendy w Afryce Zachodniej i Wschodniej. „W projekcie TEMPEA zadaliśmy sobie pytanie, w jaki sposób z tych aglomeracji budynków i innych elementów architektonicznych powstały aktywne miasta? Co było ich istotą”, wyjaśnia kierownik badań prof. Paul Lane. Dr Monika Baumanova, stypendystka programu Marie Curie, opracowała studia przypadków w oparciu o opublikowane raporty z wykopalisk, wyniki badań (własnych i innych badaczy), mapy i plany budynków oraz miast, a także dane cyfrowe, w tym zdjęcia satelitarne. Niektóre z tych metod nigdy wcześniej nie były stosowane w odniesieniu do afrykańskich zbiorów danych ani stanowisk archeologicznych. Jak wyjaśnia: „Dane były analizowane z wykorzystaniem Systemu Informacji Geograficznej (GIS) i innego oprogramowania komputerowego. Równie ważne były jednak nowe metody graficznego przedstawiania analiz. Ponieważ często z góry nie było wiadomo, gdzie zostaną odkryte wzorce, wizualizacja danych była kluczem do uzyskania faktycznych wyników”. Projekt TEMPEA koncentrował się przede wszystkim na architektonicznych pozostałościach zbudowanych z trwałych materiałów, takich jak kamień czy cegła. Ponieważ struktury te są trwałe i rozwijają się przez wiele lat, podlegają zmianom i rozbudowie przez wiele pokoleń, choć mogą również zostać wyburzone i wybudowane na nowo. Ten wybiórczy proces utrwalania i wymiany dostarcza unikalnych spostrzeżeń. Jak mówi dr Baumanova: „Projekt TEMPEA pokazał, że nawet przy ograniczonych danych możemy dowiedzieć się, jak ludzie postrzegali swoją własną historię, a nie tylko narzucać tym przestrzeniom nasze współczesne wartości. Możemy uzyskać dostęp do informacji na temat przeszłych realiów życia miejskiego, w tym jego stosunkowo niematerialnych aspektów, takich jak ruch, pamięć i prywatność. Jest to niezbędne, jeśli chcemy rozwijać strategie ochrony środowiska miejskiego, które są zgodne z lokalnymi tradycjami i koncepcjami dziedzictwa”. Wnioski dla współczesności Rozwój miast oraz złożoność świata społecznego i materialnego tworzonego przez ludzi mogą stanowić jedne z największych wyzwań, przed jakimi stoimy w obecnych czasach. „Projekt TEMPEA pomaga nam zrozumieć, jakie konfiguracje przestrzenne sprawiły, że miasta stały się społecznie zrównoważone, oraz jakie znaczenie ma dziedzictwo przestrzeni miejskiej, zarówno w jego materialnej, jak i bardziej niematerialnej formie”, podsumowuje profesor Paul Lane. W dalszej perspektywie dr Baumanova planuje rozszerzyć swoje badania na inne aspekty miejskiego środowiska sensorycznego, takie jak doświadczenia słuchowe, a także bardziej dogłębne doświadczenia kinestetyczne i wizualne. Planuje zbadać, w jaki sposób układ i cechy charakterystyczne afrykańskich tradycji miejskich są porównywalne ze współczesnym osadnictwem w Europie i Azji.
Słowa kluczowe
TEMPEA, urbanistyka, kolonializm, architektura, układ, przestrzeń, Afryka, Suahili, materialność, dziedzictwo, etnografia, kultura
