Ochrona podwodnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego Atlantyku
Jeśli popatrzymy na mapę, Europa, Afryka i obie Ameryki są od siebie wyraźnie odseparowane. Jest jednak coś, co je łączy – Ocean Atlantycki. „Chociaż zarówno kraje, jak i ludzie różnią się między sobą, wszystkich łączy kulturowa więź, której źródłem jest ocean”, mówi João Paulo Oliveira e Costa, profesor Wydziału Nauk Społecznych i Humanistycznych Uniwersytetu NOVA w Lizbonie i kierownik Katedry UNESCO ds. dziedzictwa kulturowego oceanu. Spojone ze sobą „wielką wodą”, kraje leżące u wybrzeży Atlantyku dzielą wyjątkową historię, owocną w zabytki dziedzictwa kulturowego – dziedzictwa, które jest obecnie zagrożone przez zmianę klimatu, brak wiedzy, a nierzadko również przez słabe regulacje. Wziąwszy pod uwagę, że żaden kraj nie jest w stanie samodzielnie chronić tego wspólnego dziedzictwa kulturowego, w ramach finansowanego przez Unię Europejską projektu CONCHA utworzono sieć, której członkowie pracują nad rozwiązaniem tych kwestii. „Naszym celem było zbudowanie trwałych kontaktów między wieloma graczami i rządami reprezentującymi trzy kontynenty, aby umożliwić wzajemną wymianę różnorodnych perspektyw i pomysłów dotyczących ochrony naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego”, dodaje Oliveira e Costa, inicjator projektu CONCHA. W projekt, który otrzymał wsparcie działań „Maria Skłodowska-Curie”, zaangażowane były uniwersytety, instytucje badawcze i inne zainteresowane strony z Brazylii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Kolumbii, Portugalii, Republiki Zielonego Przylądka, Stanów Zjednoczonych i Wysp Świętego Tomasza i Książęcej.
Ułatwienie międzynarodowych kontaktów w dziedzinie ochrony podwodnego dziedzictwa
Projekt CONCHA skupiał się przede wszystkim na wymianie kulturowej, w ramach której naukowcy z każdego kraju odwiedzali swoich kolegów z innych państw, aby dzielić się wiedzą na temat ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego. Pomimo pojawienia się szeregu komplikacji, w tym pandemii COVID-19, która wymusiła przeniesienie wszystkich kontaktów do sieci, projekt nadal był ogromnym sukcesem, przynosząc szereg istotnych osiągnięć. „Współpracując z naszymi kolegami i koleżankami z Republiki Zielonego Przylądka, stworzyliśmy podstawy umożliwiające mapowanie obiektów podwodnego dziedzictwa tego kraju, co odegrało ważną rolę w ratyfikacji przez to państwo Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego z 2001 roku”, wyjaśnia Oliveira e Costa. Prace prowadzone w ramach projektu na Wyspach Zielonego Przylądka obejmowały również szkolenia dla lokalnych organów, które dzięki temu otrzymały wiedzę niezbędną do ochrony podwodnego dziedzictwa. W rezultacie władze Republiki Zielonego Przylądka były w stanie objąć skuteczniejszą kontrolą podwodne stanowiska archeologiczne, a przez pewien czas – nawet przechwytywać osoby nurkujące bez zezwolenia, tym samym zapobiegając możliwej utracie lub zniszczeniu kilku ważnych obiektów dziedzictwa kulturowego. Zespół projektu pomógł również w renowacji XV-wiecznego kościoła, prawdopodobnie najstarszego w tym kraju.
Budowanie emocjonalnej więzi z oceanem
Dalsze wysiłki w ramach sieci CONCHA koncentrowały się na kształceniu i szkoleniu młodych naukowców i studentów uniwersytetów. Ponadto na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej badacze współpracowali z organizacjami pozarządowymi i władzami lokalnymi, aby pomóc im lepiej zrozumieć znaczenie ochrony i zachowania podwodnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Uczeni skupieni wokół projektu wzięli również udział w wielu wydarzeniach międzynarodowych, takich jak spotkanie przygotowawcze do Konferencji ONZ na temat Oceanu w 2020 roku, podczas którego Oliveira e Costa przedstawił problematykę dotyczącą ochrony dziedzictwa kulturowego oceanów. „Szerząc świadomość na temat podwodnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, pomogliśmy wzmocnić emocjonalną więź z oceanem”, podkreśla Oliveira e Costa. Zrzeszeni w konsorcjum członkowie projektu wykorzystali swoje zaangażowanie w to przedsięwzięcie do uruchomienia wielu powiązanych projektów i inicjatyw – gwarantując tym samym, że oddziaływanie projektu CONCHA będzie sięgało daleko w przyszłość.
Słowa kluczowe
CONCHA, podwodne, dziedzictwo kulturowe, dziedzictwo naturalne, Ocean Atlantycki, wymiana kulturowa