Odkrywanie polityki czytelnictwa w Chińskiej Republice Ludowej
Polityka i literatura od zawsze były dziedzinami ściśle ze sobą powiązanymi – wywierają bowiem dogłębny wpływ nie tylko na siebie nawzajem, ale również na społeczeństwo, w którym się spotykają. Naukowcy uczestniczący w projekcie READCHINA, sfinansowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, przyjrzeli się bliżej związkowi między tymi dziedzinami w ramach badań dotyczących uwarunkowań społecznych, w jakich rozwijało się czytelnictwo w Chińskiej Republice Ludowej (ChRL) od lat 50. XX wieku do czasów obecnych, a także wpływu wywieranego przez różnego rodzaju strategie polityczne. „Niektóre utwory literackie pozostawiają nas obojętnymi, podczas gdy inne mogą całkowicie zmienić nasze życie”, wyjaśnia Lena Henningsen, wykładowczyni literatury chińskiej na Uniwersytecie w Heidelbergu w Niemczech. „Kiedy tego rodzaju przemiany doświadcza duża liczba nawet przeciętnych osób, może to mieć wpływ nie tylko na poszczególne jednostki, ale również na całe społeczeństwo”, dodaje. Zespół projektu READCHINA przyjął innowacyjne, „oddolne podejście” do badania literatury, przyglądając się warunkom społecznym, w obrębie których rozwijało się czytelnictwo. Dzięki temu mógł naprawdę zrozumieć, w jaki sposób zarówno ogólna polityka, jak i „polityka literacka” wpłynęły na przeciętnego obywatela Chińskiej Republiki Ludowej. Szczególnie interesujące dla zespołu projektu READCHINA było badanie sytuacji w Chinach, gdzie czytelnictwo było nie tylko wysoko cenione, ale także – w czasach maoizmu – poddawane ścisłej kontroli.
Szeroki przegląd literatury
Na potrzeby analizy historii literatury i polityki kulturalnej Chińskiej Republiki Ludowej naukowcy zastosowali szereg metod, w zależności od studium przypadku. Wśród nich znalazły się obserwacja uczestnicząca i wywiady, wykorzystanie internetu do czytania informacji na blogach, a także analiza tekstów autobiograficznych z lat 70. ubiegłego wieku w celu utworzenia bazy danych zawierającej informacje o tym, kto, co, kiedy i jak czytał. Zespół przeanalizował również zjawisko wspólnego czytania, wykorzystując kombinację badań archiwalnych, a ponadto zgłębił sposób, w jaki czytelnictwo było przedstawiane w utworach literackich w różnych momentach na przestrzeni badanego okresu, aby uzyskać wiedzę na temat wyobrażonych idealnych czytelników w czasie, gdy teksty te były w użyciu. Henningsen zauważa, że we wszystkich tych przypadkach uzyskanie obrazu „rzeczywistych” czytelników może być niezwykle trudne, ponieważ w większości nie pozostawiają oni śladów swojego czytelnictwa ani wpływu czytanych przez nich tekstów na ich życie. „Dlatego też w analizie należy zawsze uwzględnić masę milczących czytelników – milczących w tym sensie, że nie mówią ani nie piszą o sobie jako o czytelnikach”, dodaje.
Niezamierzone skutki polityki literackiej
Co ważne, projekt wykazał, że czytanie z pewnością miało wpływ na Chiny, zarówno na jednostki, jak i na całe społeczeństwo. Nie zawsze był to efekt, jaki Komunistyczna Partia Chin (KPCh) chciała osiągnąć. „Ludzie mogą czytać to, co im się każe, ale mają też własne przemyślenia i postanowienia”, mówi Henningsen. Jeśli chodzi o czasy obecne, ze względu na przeniesienie się czytelnictwa do świata cyfrowego i rosnący zakres nadzoru prowadzonego przez władze, KPCh może sprawować kontrolę nad mediami w sposób łatwiejszy niż w przeszłości. „Jeśli jednak dokonamy ekstrapolacji naszych wyników, możemy śmiało założyć, że niektórzy chińscy czytelnicy wymyślili własny sposób na czytanie”, zauważa Henningsen.
Publikacje i przekład literatury chińskiej
W ramach projektu powstał szereg publikacji dostępnych na stronie internetowej projektu READCHINA. Zespół opracował również trzy zasoby cyfrowe adresowane do społeczności naukowej – bazę danych, w której gromadzone są „akty czytelnictwa”, platformę poświęconą tłumaczeniom chińskich komiksów oraz cyfrowe wydanie krytyczne odręcznego tekstu pochodzącego z czasów rewolucji kulturalnej.
Słowa kluczowe
READCHINA, czytelnictwo, czytanie, ChRL, literatura, Chiny, jednostki, społeczeństwo, polityka, tłumaczenia
