Nowy wgląd w mechanizmy transmisji gruźlicy ułatwi jej zwalczanie
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia, każdego roku około 10 milionów osób zapada na cięższą postać gruźlicy (TB), z czego ponad milion umiera, mimo że istnieją skuteczne metody leczenia tej choroby. „Obok wspomnianych 10 milionów poważnych przypadków, wiemy już również, że u kolejnych milionów ludzi gruźlica powoduje pewien stopień uszkodzenia płuc lub innych narządów – mimo to grupy te są w większości nieuwzględniane w polityce światowej”, mówi Rein Houben, jeden z kierowników grupy ds. modelowania gruźlicy w Londyńskiej Szkole Higieny i Medycyny Tropikalnej. Chociaż odnotowano powolny spadek liczby zakażonych, o około 2 % rocznie, jest to znacznie mniej niż potrzeba do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju określonych przez Światową Organizację Zdrowia. Zakładają one zmniejszenie liczby zgonów z powodu gruźlicy o 90 % i obniżenie wskaźnika zachorowalności na gruźlicę o 80 % do 2030 roku. „Spadek jest nie tylko powolny, ale także znacznie mniejszy, niż oczekiwano. Biorąc pod uwagę liczbę osób leczonych z powodu gruźlicy, ten spadek powinien być dużo szybszy. Właśnie te rozbieżności między oczekiwaniami a rzeczywistością są częściowo tym, co nasza praca starała się wyjaśnić”, zauważa Houben, koordynator projektu TBornotTB, który został sfinansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN).
Podważanie ustalonego paradygmatu medycznego
Już na początku projektu TBornotTB zauważono pierwsze oznaki wskazujące, że przyjęte prawdy nie mają pokrycia w rzeczywistości. Filarem polityki dotyczącej gruźlicy od dawna jest klasyczny paradygmat, zgodnie z którym osoby chore i mogące przenosić gruźlicę mają objawy i udają się do przychodni. Wówczas wdrażane jest leczenie ratujące ich życie i chroniące szerszą społeczność. Jednak ten związek między objawami a transmisją choroby w rzeczywistości nie istnieje, „co stanowi ogromny problem o wielu konsekwencjach”, jak mówi Houben. Uważa on, że częściowo dzięki wynikom projektu wiara w klasyczny paradygmat przeszła już w dużej mierze do historii. Podobnie jak prawie wszyscy w ciągu ostatnich czterdziestu lat, Houben był uczony, że można przechodzić „utajone zakażenie” prątkiem gruźlicy, w którym to przypadku choroba się nie rozwija, więc nie wymaga leczenia. Zgodnie z tym podejściem alternatywą do subklinicznego zakażenia jest choroba „aktywna”, czyli w pełni objawowa i zakaźna, kiedy osoby chore niepoddane leczeniu są narażone na wysokie ryzyko śmierci. „Przyjmowano powszechnie, że nie ma żadnych stanów »pomiędzy«, a każdy przypadek gruźlicy objawia się natychmiast i daje silne objawy”, dodaje. Ale kiedy pracownicy służby zdrowia zaczęli pytać osoby chore na gruźlicę, czy zauważają jakiekolwiek objawy, około 50 % z nich zaprzeczyło. W związku z tym w ramach projektu skupiono się na zapisach historycznych z lat 1905–1960, w którym to okresie nie istniały żadne metody leczenia. Aby ustalić brakującą część układanki, przeanalizowano także współczesne dane na temat gruźlicy. „Choć jest to tragiczne dla wielu osób cierpiących na gruźlicę, które w tamtym okresie nie były leczone, to właśnie dzięki tym starym danym możemy się dowiedzieć, jak gruźlica rozwijała się w czasie, ile osób wyzdrowiało i jak szybko”, wyjaśnia. Współczesne dane pochodziły z badań dotyczących chorobowości: masowych badań, w których dziesiątki tysięcy osób poddawano badaniom przesiewowym w kierunku gruźlicy. Pokazują one, jak rozległy jest problem gruźlicy i jaka jest skala utajonej transmisji choroby.
Zaskakujące wyniki wskazujące na wady polityki dotyczącej gruźlicy
„Dane te pokazały nam, że prawie wszystko, czego uczono nas o gruźlicy, było błędne. Jak się okazuje, nie jest prawdą, że istnieją tylko dwa przeciwstawne stany. Gruźlica u różnych osób powoduje uszkodzenia w szerokim spektrum, a poszczególne przypadki mogą i poruszają się w obu kierunkach na tym spektrum. Skutek jest taki, że obecna polityka dotycząca gruźlicy jest prawie na pewno niewystarczająca, aby faktycznie powstrzymać rozprzestrzenianie się tej choroby, która powoduje niewyobrażalne szkody dla poszczególnych osób i całych społeczności”, zaznacza Houben. To spektrum choroby było dobrze znane w latach 1900–1960, ale – jak wyjaśnia Houben – po prostu zniknęło zarówno z kart podręczników, jak i strategii zwalczania gruźlicy. „Odkrywamy teraz na nowo tę wiedzę, która istniała już wcześniej”. Uczony podkreśla, że te istotne spostrzeżenia są wynikiem rosnącej grupy naukowców kwestionujących obecny stan rzeczy. „Na szczęście ERBN była skłonna sfinansować prace naszego zespołu, polegające na wertowaniu stosów starych dokumentów w trzech językach, aby znaleźć, a następnie wykorzystać raportowane w nich dane”, zauważa.
Praktyczne zastosowanie nowej wiedzy w kontroli gruźlicy
Ponieważ zespół poruszał się po nieznanym sobie terytorium naukowym, znalezienie solidnego gruntu zajęło trochę czasu, a zebranie wszystkich danych i stworzenie modelu trwało dłużej, niż zakładano. Ale teraz, gdy model już powstał, uczeni mogą zająć się poważnymi kwestiami politycznymi. W szczególności zamierzają sprawdzić, jak zadziałają różne strategie diagnostyczne, jeśli zostaną oparte na założeniu, że gruźlica stanowi spektrum, a nie jak wcześniej przyjmowano – pojedynczy stan chorobowy. Houben dodaje, że „jednym z najważniejszych odkryć jest wykazanie, że obecne strategie dotyczące gruźlicy, nawet jeśli działają w 100 % (co nigdy nie jest prawdą), nie uwzględniają ponad połowy wszystkich przypadków transmisji. Jeśli nie zmienimy podejścia, nie wyeliminujemy gruźlicy w ciągu naszego życia. Tak naprawdę nie mamy pewności, czy kiedykolwiek będziemy w stanie to zrobić, jeśli nie poddamy weryfikacji naszych osądów”.
Słowa kluczowe
TBornotTB, ERBN, gruźlica, TB, zakażenie gruźlicą, transmisja gruźlicy, polityka