Każdy kęs zostawia ślad: jak zęby opowiadają historię naszej przeszłości
Era paleolitu, wyróżniająca się rozwojem narzędzi kamiennych, obejmowała okres od około 3 milionów do 12 000 lat temu. Coraz więcej dowodów sugeruje, że neandertalczycy, gatunek ludzki, który — zanim wyginął — żył w Europie przez ponad 200 000 lat, współistniał z ludźmi anatomicznie współczesnymi (AMH). Dzięki wsparciu z programu działania „Maria Skłodowska-Curie” projekt 3DFOSSILDIET bada wzorce zużycia zębów, aby uzyskać wgląd w życie prehistorycznych ludzi.
Analiza zużycia zębów
Zęby stanowią najbardziej wytrzymałą część szkieletu. Według uczestniczki projektu Almudeny Estalrrich: „Wszystko, co gryziemy (niezależnie od tego, czy jest to jedzenie, czy kluczyki do samochodu), pozostawia ślad na naszych zębach lub w kościach, w których są osadzone”. Ślady pozostawione w skamieniałych zębach mogą być źródłem wiedzy zarówno o diecie, jak i zachowaniach. Wiemy na przykład, że ludzie paleolityczni wypróbowywali szeroką gamę pokarmów i wykazywali złożoność behawioralną, w tym używanie zębów jako „trzeciej ręki” do trzymania, chwytania i łamania materiałów. Badanie skamieniałych zębów otwiera okno na przeszłość, ale ważne jest, aby zachować te skamieniałości w nienaruszonym stanie dla przyszłych pokoleń. Aby rozwiązać ten problem, w projekcie wykorzystano analizę tekstury mikrozużycia zębów i analizę topograficzną zębów w celu zbadania wzorców mikro- i makrozużycia. Są to wirtualne narzędzia, które nie uszkadzają skamieniałych zębów. Jak mówi Estalrrich: „Możliwość zbadania ludzkich zachowań i diety w przeszłości przy użyciu nowych technik — cyfrowego obrazowania i narzędzi wirtualnych — bez uszkadzania skamieniałości, jest fascynująca”.
Spostrzeżenia biokulturowe
To, czego dowiadujemy się z zębów, mówi nam o biologii gatunku, ale informują nas one również o kulturze. Zespół projektu 3DFOSSILDIET badał takie tematy, jak to, w jaki sposób dorosłe osobniki opiekowały się młodocianymi, w jaki sposób osobniki młodociane stawały się niezależne oraz czego wzorce zużycia zębów mogą nas nauczyć o ewolucji człowieka. Zarówno w przypadku neandertalczyków, jak i AMH, naukowcy odkryli podobne wzorce zużycia zębów u dorosłych i dzieci. Wskazuje to, że dzieci prawdopodobnie uczyły się poprzez naśladowanie dorosłych i stopniowo rozwijały swoją niezależność. Ponadto Estalrrich dzieli się swoimi doświadczeniami: „Innym interesującym wzorcem jest to, że w grupie zasoby były wspólne dla wszystkich osobników, ponieważ nie stwierdzono różnic w sygnałach żywieniowych”. W 2021 r. artykuł na ten temat otrzymał nagrodę od Journal of Human Evolution za znalezienie się wśród 10 najczęściej pobieranych artykułów w historii czasopisma.
Skupienie się na regionie franko-kantabryjskim
Projekt koncentrował się na regionie franko-kantabryjskim ze względu na znajdujące się w nimi bogactwo dobrze udokumentowanych stanowisk paleolitycznych. Badania w regionie objęły kulturę materialną i strategie utrzymania z czasów, gdy neandertalczycy byli zastępowani przez naszych współczesnych przodków. Warunki te stanowiły doskonały kontekst dla badania wzorców zużycia zębów w ramach projektu. Zakres tego, czego skamieniałe zęby mogą nas nauczyć o ewolucji, w szczególności o ewolucji człowieka, pozostaje bardzo otwarty. Neandertalczycy i AMH wykazują podobieństwa behawioralne, ale wzorce zachowań u obu gatunków wydają się zmieniać w czasie. Jak sugeruje Estalrrich, opracowanie katalogu cech charakteryzujących różne okresy byłoby cennym kolejnym krokiem w śledzeniu wzorców kształtujących biokulturową ewolucję naszego gatunku.
Słowa kluczowe
3DFOSSILDIET, neandertalczycy, skamieniałe zęby, region franko-kantabryjski, ludzie anatomicznie współcześni, analiza uzębienia, analiza tekstury mikrozużycia zębów, ewolucja biokulturowa
