Wpływ odstawienia technologii na samopoczucie
Media cyfrowe zmieniły społeczeństwo. Popularyzacja stałego dostępu do Internetu stanowiła prawdziwy przełom w środowiskach pracy, zmieniła sposób utrzymywania kontaktów towarzyskich i wpłynęła na to, jak zdobywamy wiedzę o świecie. Z czasem wiele osób zaczęło decydować się na odstawienie mediów cyfrowych, aby dbać o zdrowie i dobre samopoczucie. Dotychczas brakowało jednak badań naukowych dotyczących skuteczności takich wyborów. Zrealizowany dzięki wsparciu ze środków działania „Maria Skłodowska-Curie” projekt Disconnect2Reconnect jest poświęcony zagadnieniu świadomego odstawienia mediów cyfrowych i jego wpływu na samopoczucie osób, które podejmują taką decyzję.
Nowe normy i ich wpływ na samopoczucie
Dostęp do mediów cyfrowych zmienił znacząco zachowania ludzi. Trudno jest jednoznacznie określić ten wpływ - nowe możliwości są nierozłącznie związane z nowymi wyzwaniami, a samo zjawisko może wpływać na nasze zdrowie psychiczne, fizyczne i emocjonalne. W odpowiedzi na postępującą cyfryzację społeczeństwa badacze opracowali koncepcję cyfrowego dobrostanu. Stosowanie zrównoważonych praktyk cyfrowych wymaga uważności, kompetencji, zdolności do odłączenia się i świadomości norm społecznych dotyczących zachowań cyfrowych. Ze względu na zmiany zachodzące w cyfryzującym się społeczeństwie, normy społeczne również ulegają szybkim zmianom. Stały dostęp do Internetu sprawia, że pojawia się oczekiwanie nieustannej dostępności i gotowości do odpowiadania na wpisy w mediach społecznościowych, wiadomości od znajomych oraz pytania współpracowników. W ostatnich latach byliśmy jednak świadkami zmiany tych oczekiwań. Przedsiębiorstwa, które jeszcze do niedawna oczekiwały, że pracownicy będą odpowiadać na wiadomości wieczorem lub w dzień wolny, teraz próbują ich odwodzić od takich zachowań. Szybkie zmiany w społeczeństwie cyfrowym sprawiają także, że zwracamy coraz większą uwagę na nierówności cyfrowe. W przeszłości pojęcie to oznaczało brak dostępu do urządzeń lub Internetu. Obecnie oznacza także między innymi pewien stopień uprzywilejowania osób, które mogą zrezygnować z korzystania z sieci w dowolnej chwili. Dla niektórych osób nieustanna dostępność jest koniecznością.
Badanie doświadczeń mobilnych
W ramach projektu badacze zrealizowali dwa badania mające na celu lepsze zrozumienie wpływu celowej rezygnacji z mediów cyfrowych na samopoczucie. Ze względu na zmienność efektów, w ramach pierwszego badania do zbierania danych naukowcy wykorzystali urządzenia mobilne z aplikacją umożliwiającą gromadzenie danych metodą próbkowania doświadczeń. W ramach trwającego przez tydzień badania 105 osób wypełniało sześć kwestionariuszy dziennie, co pozwoliło na zgromadzenie bogatego zbioru danych zawierającego 4 028 odpowiedzi. Ich analiza wykazała, że odpowiedzi były bardzo zróżnicowane, jednak najważniejszym wnioskiem było to, że przerwa od mediów cyfrowych nie wpływała na samopoczucie respondentów w danym momencie ani na poczucie więzi społecznych. Analiza kontekstowa pozwoliła na dokładniejsze zbadanie danych. Jak twierdzi Hao Nguyen, stypendysta działania „Maria Skłodowska-Curie”: „Wyniki naszych badań potwierdzają, że gdy ludzie robią sobie przerwę od mediów cyfrowych, a jednocześnie spędzają czas z innymi osobami (w przeciwieństwie do spędzania czasu samotnie), ma to krótkotrwały pozytywny wpływ na ich samopoczucie”.
Trzyfalowe badanie panelowe
Drugie badanie zrealizowane przez badaczy było poświęcone długotrwałej zależności między korzystaniem z mediów cyfrowych, rezygnacją z ich używania i dobrym samopoczuciem. W ramach badania naukowcy zgromadzili dane trzykrotnie w ciągu jednego roku, w sześciomiesięcznych odstępach. W pierwszym przypadku udało się zebrać 1 509 wypełnionych kwestionariuszy, w drugim 1 088, a w trzecim 820. Celem badania było sprawdzenie reakcji respondentów na szybko zmieniające się i wzajemnie wykluczające się normy społeczne. Jak zauważa Nguyen: „Z rezultatów badania wynika, że oczekiwanie dostępności nadal stanowi normę w większym stopniu niż rezygnacja z mediów cyfrowych. W praktyce oznacza to, że ludzie odczuwają większą presję na bycie dostępnymi - znacznie większą niż na odłączenie się od świata cyfrowego”. Dalsze analizy pozwolą na ustalenie, w jaki sposób rezygnacja z mediów cyfrowych wpływa na dobrostan w dłuższym okresie, a także jaką rolę odgrywają kompetencje cyfrowe. W ramach projektu powstał szereg wytycznych pozwalających na dbanie o dobrostan cyfrowy. Wnioski wyciągnięte z badań stanowią podstawę inicjatyw realizowanych przez Unię Europejską, takich jak ramy kompetencji cyfrowych. Ze względu na ciągły rozwój mediów cyfrowych, badania realizowane przez zespół projektu Disconnect2Reconnect pomagają nam interpretować ich wpływ na jednostki i społeczeństwo.
Słowa kluczowe
Disconnect2Reconnect, dobrostan cyfrowy, nierówności cyfrowe, rezygnacja z mediów cyfrowych, metoda próbkowania doświadczeń, trzyfalowe badanie panelowe, ramy kompetencji cyfrowych
