Badanie odbioru powieści w późnym antyku i średniowieczu
Jak odbierano starożytne powieści w pierwszym tysiącleciu po ich powstaniu? Najwcześniejsze powieści datowane są na pierwsze wieki n.e. jednak analiza ich recepcji sięga zazwyczaj XI i XII wieku. Ta luka w wiedzy oznacza, że nasze zrozumienie ich narracji i historii literatury pozostaje niepełne. „W przypadku poprzednich epok rekonstrukcja obiegu powieści starożytnych – i literatury starożytnej w ogóle – była i jest trudniejsza ze względu na brak źródeł” – wyjaśnia Koen De Temmerman(odnośnik otworzy się w nowym oknie), profesor zwyczajny filologii klasycznej na Wydziale Studiów Literackich Uniwersytetu w Gandawie. „Od dawna wiemy, że starożytne powieści greckie — główny przedmiot zainteresowania tego projektu — były czytane i kopiowane w średniowiecznym świecie greckim (Bizancjum) mniej więcej na początku drugiego tysiąclecia n.e.”. Starożytne powieści pisano po grecku lub łacinie, a przed średniowieczem istniały wyłącznie na papirusach. Te, których nie spisano na pergaminie, w większości zostały utracone na zawsze. Przez długi czas jedyną dostępną dla naukowców informacją było to, co późniejsi autorzy napisali o tych powieściach. Jednak nawet te „testimonia” były nieliczne i rzadkie. „Dla niektórych badaczy jest to wystarczający powód, by założyć, że w tamtych czasach starożytne powieści nie były (szeroko) czytane” — dodaje De Temmerman. W projekcie NovelEchoes, finansowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (ERBN) i stanowiącym kontynuację finansowanego przez ERBN projektu NOVELSAINTS, De Temmerman i jego współpracownicy przyjęli odmienny punkt wyjścia. „Obecność starożytnych powieści w bizantyjskich rękopisach i ich imitacjach trudno wytłumaczyć bez przyjęcia założenia, że istniały one już wcześniej” — zauważa De Temmerman. „Nie mogły przecież pojawić się znikąd”.
W poszukiwaniu śladów wczesnego obiegu powieści
Wobec ograniczonego zasobu wczesnych źródeł zespół postawił sobie za cel wykrycie i zinterpretowanie ukrytych odniesień, aluzji i cytatów ze starożytnych powieści w tekstach późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych. Aby zinwentaryzować odkrycia, stworzono niezwykle szczegółową, przeszukiwalną i rozszerzalną bazę danych online, która po raz pierwszy zawierała odniesienia intertekstualne i aluzje do starożytnych powieści, a także testimonia. Badania pozwoliły zidentyfikować i zinterpretować wiele nieznanych lub pominiętych odniesień do powieści starożytnych w późniejszych tekstach z praktycznie każdego gatunku, co znacznie poszerzyło naszą wiedzę na temat ich odbioru. „Wykazaliśmy zatem, że recepcja powieści antycznej w późnym antyku i średniowieczu aż do XII wieku jest o wiele bardziej rozległa, niż sądzili uczeni” — mówi De Temmerman. Oprócz pracy nad stworzeniem solidnej metodologii badania recepcji powieści starożytnych zespół NovelEchoes opracował również kilka edycji krytycznych dotychczas niepublikowanych tekstów literackich. Jak zauważa De Temmerman — „znaczna część pracy polegała na przeprowadzeniu dogłębnych badań interpretujących te nowo odkryte przykłady recepcji”, w tym na analizie historii samej literatury pięknej.
Analiza narracji z niezbadanych okresów
„Każda uzyskana odpowiedź wywołuje nowe pytania” — dodaje De Temmerman odnośnie kontynuacji badania. „Ku mojej wielkiej radości, dzięki dofinansowaniu z Flamandzkiej Rady ds. Badań Naukowych (FWO-Vlaanderen) rozpoczęły się już dwa mniejsze projekty kontynuacyjne, badające nowe kierunki” — mówi. Projekty te zagłębiają się w inne zbiory rzadko analizowanych tekstów późnej starożytności i wczesnego średniowiecza. „W pewnym sensie praca dopiero się rozpoczyna” — mówi De Temmerman.
