Nowatorska donosowa szczepionka przeciwko grypie
Pojawianie co roku ognisk zakażenia wirusem grypy stanowi szczególne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza w przypadku pacjentów w podeszłym wieku lub przewlekle chorych. Mimo powszechnie panującej opinii szczepienia stanowią najskuteczniejszą metodę obrony przed grypą. Aby przezwyciężyć możliwe ograniczenia utrudniające zwiększanie liczby osób szczepionych drogą domięśniową powołany został finansowany przez UE projekt NASPANVAC ("Nasal pandemic influenza vaccine") w celu opracowania prototypu szczepionki przeciwko wirusowi grypy H5N1 podawanej donosowo. Szczegółowe informacje o planie przeprowadzenia i celach projektu można znaleźć na stronie internetowej projektu . Podawanie szczepionki drogą donosową jest korzystne, ponieważ oddziałuje ona wtedy bezpośrednio na błonę śluzową w miejscu, w którym przeważnie wnikają i namnażają się wirusy. Jest to również bardziej skuteczna metoda stymulacji przeciwciał IgA w błonach śluzowych, u których wytwarza się pamięć immunologiczna dotycząca różnych szczepów grypy. Odporność na grypę u ludzi jest wieloczynnikowa i obejmuje zarówno odpowiedź nieswoistą, jak i humoralną. Celem projektu NASPANVAC było opracowanie szczepionki, która stymuluje jednocześnie miejscową i uogólnioną odpowiedź układu odpornościowego. Problem słabej odpowiedzi immunologicznej na grypę ptaków (szczep H5) naukowcy starali się rozwiązać, stosując inaktywowaną postać podjednostki powierzchniowej antygenu szczepu H5N1. Wybrano różne postacie adiuwantu chitozanu, aby nasilić odpowiedź immunologiczną, przy czym szczepionki w postaci płynnej i sypkiej okazywały się równie stabilne i odpowiednie do zastosowań klinicznych. Te postaci szczepionki były początkowo oceniane od kątem zdolności do wywołania nieswoistej odpowiedzi immunologicznej in vitro, po czy naukowcy przeprowadzili badania immunologiczne i skuteczności in vivo. Analiza serologiczna surowicy pobranej od immunizowanej myszy i fretki wykazała, że w obu przypadkach uzyskano odpowiednie odpowiedzi serologiczne. Dalsze badania na myszach wykazały, że istnieje możliwość nasilenia odpowiedzi immunologicznej, jeśli rozszerzy się szczepienie o etap wstępny, polegający na pozajelitowym (podskórnym) podaniu antygenu przed podaniem szczepionki drogą donosową. Skuteczność badanych proponowanych szczepionek z chitozanem jako adiuwantem i w postaci płynnej została dowiedziona w badaniach narażeniowych na fretkach. Co istotne, zwierzęta immunizowane drogą donosową były w niektórych przypadkach całkowicie zabezpieczone przed objawami klinicznymi po narażeniu na wirus H5N1, śmiertelnym u zwierząt niezaszczepionych lub zaszczepionych szczepionką bez adiuwantu. Badania wykazały też jednoznacznie zależność pomiędzy nasileniem choroby wywołanej wirusem H5N1 i działaniem ochronnym a drogą narażenia. Po uzyskaniu obiecujących danych nieklinicznych wybrano tymczasowo postać szczepionki z chitozanem jako adiuwantem do badań klinicznych fazy I. Zakażenia grypą niosą ze sobą poważne skutki społeczne i ekonomiczne, ponadto istnieje zagrożenie pandemią grypy ptaków. Szczepionka NASPANVAC, która działa w miejscu wniknięcia wirusa, może okazać się nieoceniona w razie konieczności prowadzenia szczepień na masową skalę.
