Lepsze adjuwanty do szczepionek
Szczepionki często zawierają adjuwanty, które wzmagają odpowiedź odpornościową poprzez zwiększenie immunogenności antygenu. Adjuwanty mogą również poszerzyć korzyści immunoterapeutyczne ze szczepień u osób ze słabą odpowiedzią, np. dzieci i osób starszych. Jednakże tylko nieliczne adjuwanty immunologiczne spełniają konieczne wymogi i mają akceptowalny poziom toksyczności do zastosowania w szczepionkach. Do najbardziej obiecujących adjuwantów należy QS-21 z klasy naturalnie występujących związków, tzw. saponin. Ograniczona dostępność i heterogeniczność naturalnego produktu, działania niepożądane i chemiczna niestabilność utrudniają wprowadzenie QS-21 na rynek. W odpowiedzi na ten problem uczestnicy finansowanego przez UE projektu VACCINE ADJUVANTS (Chemical synthesis, immunologic evaluation and conformational analysis by NMR spectroscopy of complex glycoconjugate adjuvants for anti-cancer and anti-viral vaccine therapies) postanowili stworzyć ulepszone warianty QS-21 o prostszej strukturze do szczepionek. W tym celu naukowcy stworzyli półsyntetyczną metodę przygotowywania stabilnych analogów QS-21 o lepszych właściwościach chemicznych. Zbadali oni również wpływ różnych domen na aktywność i toksyczność adjuwantów. Te pochodne saponin drugiej generacji zostały poddane ocenie w przedklinicznych modelach szczepień przy użyciu antygenów o zmiennej immunogenności. Badacze zidentyfikowali jeden nowy analog o podobnej do QS-21 aktywności i niższej toksyczności jako obiecujący związek wiodący do dalszych prac w kierunku oceny klinicznej. Ponadto uczestnicy projektu VACCINE ADJUVANTS dostarczyli krytycznej wiedzy o wymaganej do aktywności adjuwanta strukturze trójwymiarowej. Znaleziono silne powiązania między tymi dwoma parametrami. Badania biodystrybucji in vivo ujawniły, że czynne adjuwanty gromadziły się w węzłach chłonnych, gdzie umożliwiały prezentację antygenu komórkom dendrytycznym. Reasumując, działalność uczestników projektu dostarczyła nowatorskiej wiedzy o molekularnych i komórkowych mechanizmach działania adjuwantów bazujących na saponinach. Jednocześnie przetarto szlak w kierunku optymalizacji połączeń adjuwant-antygen w tworzeniu szczepionek.
Słowa kluczowe
Adjuwant, szczepionka, odpowiedź odpornościowa, QS-21, saponina, biodystrybucja, węzły chłonne
