Przeglad tematyczny: Badania naukowe i komisje etyczne
Wynikiem zwiększonego postępu naukowego i technologicznego jest pojawienie się szeregu poważnych pytań etycznych, z którymi należy się liczyć podczas oceny rozwoju w medycynie, naukach czy technologii. Należy także odpowiedzieć na obawy opinii publicznej, aby uniknąć nastawienia nieprzyjaznego innowacji naukowej i technologicznej. Europa jest mieszanką różnych etycznych, filozoficznych, historycznych i religijnych postaw, prowadzących w przeszłości do rozbieżnych poglądów na kwestie etyczne. 27 i 28 stycznia 2005 r. odbyła się w Brukseli konferencja zatytułowania 'Komisje etyczne do spraw badań naukowych w Europie: wspólne stawianie czoła przyszłości'. Założeniem konferencji było rozpoczęcie debaty nad identyfikacją dobrych praktyk oraz nad uznaniem trudności etycznych w nauce. Konferencja ta była także szansą na otworzenie dialogu na temat przyszłych inicjatyw i działań w tej dziedzinie. Przykładami czułych kwestii, które należy rozważyć pod względem etycznym są badania nad ludzkimi komórkami macierzystymi, bankowanie tkanek ludzkich, opieka zdrowotna w społeczeństwie informacyjnym, doping w sporcie, badania kliniczne w krajach rozwijających się, badania nad embrionami oraz testy genetyczne w miejscu pracy. Mając na uwadze fakt, iż nasze dzisiejsze wybory, działania i decyzje mogą mieć także wpływ na kolejne generacje, Komisja Europejska wzywa do odpowiedzialnego podejścia do tych pojawiających się dziedzin nauki i technologii. W Szóstym Programie Ramowym (6. PR) dla badań naukowych Komisja wprowadziła odniesienie do kwestii etycznych, mówiące, że 'działania prowadzone w ramach 6. PR powinny być przeprowadzane zgodnie z zasadami etycznymi'. Badania naukowe realizowane w zakresie 6. PR muszą więc respektować podstawowe zasady etyczne, włącznie z fundamentalnymi zasadami Unii Europejskiej, zawartymi w szóstym artykule Traktatu o Unii Europejskiej. Wszystkie projekty badań naukowych, które ubiegają się o finansowanie z Komisji, powinny zidentyfikować wszystkie kwestie etyczne wypływające z projektu. Po przejściu pomyślnej naukowej ewaluacji projekty te, a także jakiekolwiek inne, które zostałyby zidentyfikowane przez Komisję jako poruszające kwestie etyczne, są oceniane pod względem ich zgodności z zasadami etycznymi. Ocena ta obejmuje potencjalne kwestie wynikające z badań angażujących do testów klinicznych osoby niezdolne do wyrażenia swojej zgody na badania, dzieci, kobiet w ciąży oraz ochotników. Weryfikuje się także wykorzystanie w badaniach ludzkich próbek biologicznych, danych osobowych czy zwierząt. Działania podejmowane w ramach obszaru tematycznego 'Nauka i Społeczeństwo' Szóstego Programu Ramowego ma na celu stworzenie dialogu pomiędzy naukowcami, ludźmi przemysłu, twórcami polityki oraz obywatelami. Działania te mają się więc przyczynić do popierania rozwoju harmonijnych stosunków pomiędzy nauką a społeczeństwem. Aby przyczynić się do odpowiedzialnego wykorzystania postępu naukowego i technologicznego w harmonii z podstawowymi wartościami etycznymi, rozdział dotyczący etycznego wymiaru w nauce i nowych technologiach został włączony do 'Planu Działania na rzecz Nauki i Społeczeństwa', przyjętego w grudniu 2001 r. Rozdział Planu Działania dotyczący 'Odpowiedzialnej nauki w centrum tworzenia polityki' kieruje uwagę na pozyskiwanie i utrzymywanie zaufania publicznego. Należy to zrealizować poprzez większą dostępność informacji na temat kwestii etycznych oraz poprzez zachęcanie do publicznego dialogu o etyce w naukach z organizacjami pozarządowymi, przemysłem, społecznościami religijnymi i kulturalnymi. Plan Działania nakreśla potrzebę promowania świadomości samych naukowców w odniesieniu do etycznego wymiaru ich pracy oraz potrzebę powiązań pomiędzy Krajowymi Komisjami Etycznymi. Zamierza ponadto chronić zwierzęta w badaniach naukowych oraz pragnie zachęcić do dialogu z innymi regionami świata, aby poznać i zrozumieć różnice w postawach oraz ramach etycznych. Założona w 1997 r. przez Komisję Europejska Grupa do spraw Etyki w Nauce i Nowych Technologiach (EGE) dostarcza niezależne porady w zakresie aspektów etycznych nauki i nowych technologii biorąc pod uwagę przygotowanie i wdrażanie ustawodawstwa czy polityk wspólnotowych. Grupa ta pomaga Komisji wydając opinie na takie tematy jak polityka dotycząca kulturowo czułych kwestii etycznych w nauce. Sekretariat grupy jest integralną częścią Grupy Doradców Politycznych. W 2004 r. Europejska Grupa do spraw Etyki zbadała rolę, działanie oraz pracę krajowych komisji etycznych w nowych państwach członkowskich. Wszystkie kraje Unii Europejskiej posiadają jakąś formę narodowych komisji etycznych albo są w trakcie ich tworzenia. Wiele z nich stawia jednak czoła szeregowi przeszkód, takich jak na przykład brak zasobów. Brak zasobów może zmusić komisje do naliczania należności za wydawane przez nie opinie, co może być kontrowersyjne. Ich działalność może zostać dodatkowo ograniczona a rozpowszechnianie informacji zablokowane. Problemem może okazać się także brak niezależności, szczególnie wtedy, kiedy komisje etyczne są bezpośrednio włączone do poszczególnych ministerstw, takich jak Ministerstwo Zdrowia, uważa Europejska Grupa do spraw Etyki. W ramach swojego programu roboczego Nauka i Społeczeństwo na lata 2005-06, Komisja planuje obecnie przeprowadzenie analizy istniejącej infrastruktury w etyce w badaniach naukowych w dziesięciu nowych państwach członkowskich oraz w krajach kandydujących. Chce także promować kursy szkoleniowe na temat kwestii etycznych oraz stworzyć europejski podręcznik i materiały szkoleniowe dla szkolenia naukowców zarówno w Europie jak i poza jej granicami. Przewidziane jest także przeprowadzenie badania wpływu na etykę w badaniach, finansowane przez Komisję w ramach obecnych oraz poprzednich programów ramowych. Niedawno Instytut Nauki i Etyki (Institute of Science and Ethics - IWE) z siedzibą w Bonn (w Niemczech) opublikował szkic raportu na temat "Dostarczania wsparcia przy tworzeniu europejskiego informatora Lokalnych Komisji Etycznych (LEC)". Raport ten zbiera informacje na temat komisji etycznych do spraw badań naukowych (REC) w 33 krajach Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA)." Raport ustala kryteria dla tych komisji oraz analizuje ich działalność. Bada podobieństwa, różnice oraz główne wyzwania, przed którymi stoją różne europejskie komisje etyczne do spraw badań naukowych. W raporcie porównywane są także jego wyniki z dostępnymi informacjami ze Stanów Zjednoczonych, Japonii oraz Indii.