Podczas inauguracji zielonej księgi Janez Potočnik wezwał do uznania wiedzy za piątą swobodę we Wspólnocie
Podczas inauguracji zielonej księgi w dniu 4 kwietnia komisarz UE ds. nauki i badań naukowych Janez Potočnik rozpoczął działania przygotowujące do debaty na temat koncepcji i kierunku przyszłego rozwoju Europejskiej Przestrzeni Badawczej (EPB). Jak stwierdził komisarz, przedsięwzięcie to nie jest próbą ponownego opracowania koncepcji ani utworzenia jednej, scentralizowanej europejskiej polityki w dziedzinie badań naukowych, ani odejścia od celów lizbońskich wiążących się z ideą uczynienia Europy do 2010 r. najbardziej konkurencyjną gospodarką na świecie. Zielona księga zatytułowana: "Europejska Przestrzeń Badawcza: nowe perspektywy" omawia natomiast elementy niezbędne do wprowadzenia w UE "piątej swobody" - swobody "przepływu wiedzy", która uzupełniłaby cztery ujęte w traktacie swobody chroniące swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i pracy. W opinii Janeza Potočnika fragmentacja, z którą mamy obecnie do czynienia, nie jest możliwa do przyjęcia i hamuje rozwój Europy. Koncepcję EPB po raz pierwszy poruszył w 2000 r. poprzednik Janeza Potočnika - Philippe Busquin. Zdaniem obecnego komisarza koncepcję EPB charakteryzują trzy wzajemnie powiązane cechy: "wewnętrzny rynek" badań naukowych, na którym możliwy byłby swobodny przepływ naukowców, technologii i wiedzy; skuteczna koordynacja krajowej i regionalnej działalności, programów i polityki badawczej na poziomie europejskim; oraz inicjatywy wdrażane i finansowane na poziomie europejskim. Jednakże aby sprostać oczekiwaniom, EPB powinna dodatkowo posiadać następujących sześć cech: - odpowiedni przepływ kompetentnych naukowców, przy zachowaniu wysokiego poziomu mobilności między instytucjami, dyscyplinami, sektorami i krajami; - światowej klasy infrastruktura badawcza, która jest dostępna dla wszystkich; - znakomite instytucje badawcze zaangażowane we współpracę sektora publicznego i prywatnego, uczestniczące w klastrach i społecznościach wirtualnych oraz przyciągających zasoby ludzkie i finansowe; - skuteczność wymiany wiedzy między sektorem publicznym i prywatnym oraz ogółem społeczeństwa; - właściwa koordynacja programów i priorytetów badawczych; - otwarcie na świat, ze szczególnym uwzględnieniem krajów ościennych. Księga stawia pytania dotyczące każdej z powyższych sześciu cech. Celem tych pytań, adresowanych do środowiska naukowego, jest wezwanie zarówno do zgłaszania nowych propozycji dotyczących sposobów poprawy obecnej sytuacji, jak i dostarczania informacji zwrotnych o szeregu nowo opracowanych pomysłów. - Chciałbym się przekonać, jak daleko możemy zajść - powiedział komisarz omawiając w skrócie dwa nowe pomysły, na temat których chciałby otrzymać informacje zwrotne: europejski system ubezpieczeń społecznych dla naukowców oraz umożliwienie krajom związanym z programami ramowymi UE na rzecz badań uczestnictwa w działaniach EPB wykraczających poza programy ramowe. Inne idee poruszone w zielonej księdze dotyczą następujących zagadnień: europejskich ram prawnych dla nowych form infrastruktury badawczej o znaczeniu ogólnoeuropejskim; wspólnych zasad zarządzania infrastrukturą o znaczeniu europejskim oraz dostępu do niej; globalnego forum poświęconego infrastrukturom badawczym; inicjatywy regulacyjnej ułatwiającej tworzenie partnerstwa między sektorem publicznym i prywatnym; oraz członkostwa międzyrządowych organizacji badawczych we Wspólnocie Europejskiej. Janez Potočnik zapewnił słuchaczy, że jego celem nie jest ustanowienie nowej inicjatywy w odniesieniu do każdego z pytań postawionych w księdze, ale stworzenie właściwego środowiska sprzyjającego rozwojowi EPB. Tym wszystkim, którzy uważają, że UE dysponuje już wystarczającą liczbą inicjatyw ukierunkowanych na wzmocnienie europejskiego sektora badań naukowych, komisarz powiedział, że inicjatywy te dotyczą różnych problemów rozpatrywanych pod różnym kątem. - Wspólnie powinny one stworzyć pełny obraz - dodał. Konsultacje zakończą się w sierpniu 2007 r., a konkretne propozycje zostaną przedstawione na początku 2008 r. W zielonej księdze położono nacisk na oczywisty priorytet, jakim jest mobilność naukowców; można się jednak zastanawiać, czy jest ona również priorytetem dla poszczególnych państw członkowskich UE - jedynie cztery kraje dokonały już transpozycji przepisów UE w sprawie wiz naukowych do prawa krajowego, podczas gdy kolejne dwa są w trakcie tego procesu. Decyzję zezwalającą naukowcom z krajów trzecich na podejmowanie pracy w Unii zatwierdziła latem 2004 r. Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, a termin wdrożenia przepisów na poziomie państw członkowskich wyznaczono na październik 2007 r. - Jeżeli władze krajowe są inteligentne, powinny potraktować tę kwestię priorytetowo z uwagi na wiążące się z nią korzyści dla ich obywateli - powiedział komisarz Potočnik serwisowi CORDIS Wiadomości. Dodał, że mobilność naukowców należy oczywiście rozważać łącznie z kwestią mobilności ogólnej, a niektórym krajom otwieranie ich rynków nadal sprawia problemy. - Taka jest rzeczywistość, w jakiej żyjemy - powiedział komisarz.