WYZNACZANIE TRENDÓW W NAUCE: Dlaczego teorie spiskowe na temat COVID-19 rozprzestrzeniają się szybciej niż pandemia?

Eksperci rzucają światło na to, skąd biorą się niebezpieczne i nieprawdziwe teorie, jakoby za wybuch globalnej pandemii koronawirusa odpowiadały sieci 5G, Bill Gates, a nawet takie, według których wirus został stworzony przez chińskich naukowców w laboratorium.

Badania podstawowe

© CROCOTHERY, Shutterstock

Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji na temat związku technologii 5G z rozprzestrzenianiem się choroby COVID-19 miało początkowo miejsce na nieszkodliwą skalę, jednak szybko trafiły one na podatny grunt mediów głównego nurtu. Według raportu Centrum Badawczego Pew prawie jedna trzecia Amerykanów wierzy, że choroba COVID-19 została stworzona przez ludzi w laboratorium. Najnowszym celem teorii spiskowej jest obecnie Bill Gates.

Obalanie teorii spiskowych

Viren Swami, profesor psychologii społecznej na uczelni Anglia Ruskin University w Zjednoczonym Królestwie, wyjaśnia procesy psychologiczne stojące za tymi teoriami spiskowymi i za tym, dlaczego ludzie w nie wierzą. „Jednym z problemów ze zrozumieniem teorii spiskowych jest to, że wierzy w nie tak wiele osób”, powiedział profesor Swami w wywiadzie dla brytyjskiej gazety „Express”. „Wiemy, że prawdopodobieństwo uwierzenia przez ludzi w te teorie zwiększają takie czynniki jak poleganie na bardziej intuicyjnym lub emocjonalnym sposobie myślenia. Mówimy tu głównie o braku poczucia sprawczości i kontroli”.

Prof. Swami wyjaśnił, że wiara w takie teorie wynika z poczucia strachu i braku wsparcia. „Ogólnie rzecz biorąc, mowa tu o ludziach, którzy czują się bezsilni, zagrożeni, czy którym wydaje się, że nie mają kontroli nad tym, co się wokół nich dzieje”.

Rozprzestrzenianiu tych teorii sprzyja też ogromny wzrost popularności mediów społecznościowych i platform internetowych. „Jeśli zaś chodzi konkretnie o kwestię koronawirusa, wiemy, że rozprzestrzeniają się one nadzwyczaj szybko”, dodaje. „W ramach kilku przeprowadzonych badań wykazano, że możliwe jest mapowanie rozprzestrzeniania się teorii spiskowych na temat koronawirusa. Okazało się, że rozprzestrzeniają się one znacznie szybciej niż sam wirus”.

Szanse na zmianę zdania osoby wierzącej w teorię spiskową są nikłe: „Właściwie jest to prawie niemożliwe, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z jej zagorzałym wyznawcą”, kontynuował prof. Swami. „Osoby takie zwykle odrzucają wszelkie dowody, które nie pasują do ich światopoglądu i przyjmują jedynie takie, które przystają do ich wcześniejszych przekonań. Będą one odrzucać wszelkie odmienne poglądy, argumentując to głównie tym, że sami jesteśmy częścią spisku. Przedstawiają całość w taki sposób, że niemożliwe jest wejście w jakąkolwiek dyskusję. Osoby te przyjmują nastawienie, według którego ludzie robiący złe rzeczy są z natury źli, a przecież nikt nie chce dyskutować z kimś, kto jest zły, powinnością każdego jest bowiem przezwyciężanie zła”.

Oddzielenie faktów od fikcji

Dezinformacja dotycząca kryzysu zdrowia publicznego może być równie niebezpieczna, zwłaszcza gdy miliony ludzi dają się nabrać na niesprawdzone informacje. Ludzie ci nie chcą celowo udostępniać fałszywych informacji, po prostu robią to nieświadomie. „Dowiedziono, że treści wywołujące większe emocje sprawiają, że ludzie są względem nich mniej krytyczni”, powiedział w rozmowie z „CNN” David Rand, profesor Massachusetts Institute of Technology, który prowadzi badania na temat dezinformacji. „Ludzie są bardziej skłonni uwierzyć w fałszywe informacje zwłaszcza wtedy, gdy polegają na intuicji i emocjach”. Informacje, które wywołują w ludziach na przykład strach, powodują, że są oni mniej skłonni do zatrzymania się i zastanowienia się nad nimi”.

W chwili obecnej – bardziej niż kiedykolwiek wcześniej – każdy z nas ma do odegrania kluczową rolę w rozpowszechnianiu prawdziwych informacji na rzecz większego dobra. Dysponujemy środkami, których możemy użyć, aby móc robić to na masową skalę. Zachęcamy do udostępniania strony Komisji Europejskiej poświęconej walce z dezinformacją oraz działu „myth busters” na stronie Światowej Organizacji Zdrowia, w którym obalane są mity na temat koronawirusa.

Słowa kluczowe

teorie spiskowe, koronawirus, COVID-19, zdrowie