Na tropie romansu Indii z Szekspirem
Duży zbiór zawierający ponad 100 filmów wyprodukowanych w Indiach, będących adaptacjami dramatów Szekspira bądź powstałych na ich kanwie, stanowi jeden z elementów finansowanego ze środków UE projektu poświęconego roli Szekspira w kinie indyjskim i koncentrującego się na mniej znanych regionalnych wariantach i językach. Baza danych powstała dzięki badaniom Rosy Garcíi Periago, wykładowczyni języka angielskiego na Uniwersytecie w Murcji w Hiszpanii i stypendystki działania „Maria Skłodowska-Curie”. Znalazły się w niej filmy nakręcone w ostatnim stuleciu, które w przeciwnym razie zostałyby utracone, zapomniane i pominięte przez krytyków. „Nikt wcześniej nie zrobił nic podobnego”, wyjaśnia koordynator projektu i mentor badaczki Mark Thornton Burnett, profesor instytutu School of Arts, English and Languages na uczelni Queen’s University w Belfaście (QUB) oraz ekspert w dziedzinie adaptacji dzieł Szekspira na świecie. „Baza ta stanowi ważny zasób dla badaczy, tym bardziej, że na świecie tematem tym zajmuje się wielu naukowców”. Zjawiskiem, o którym wspomina się najczęściej w kontekście indyjskiego kina komercyjnego, jest „Bollywood”, a filmy produkowane przez ten przemysł powstają w języku północnych regionów Indii, czyli hindi. Burnett nazywa projekt ShakespeareIndia mianem „kulturowego odrodzenia”. „Od 1920 roku powstało ponad 100 adaptacji i filmów opartych na dramatach Szekspira w 13 językach Indii. Niektórzy uczeni uważają nawet, że w kinematografii tego kraju można odnaleźć najwięcej tego rodzaju filmów”, dodaje badacz.
Badania na temat kinematografii Indii
Twórcy projektu nawiązali kontakt z archiwum narodowym kinematografii Indii w Pune w zachodnich Indiach, ale nawet tamtejsze zbiory nie były kompletne. Zbiór należało więc uzupełnić o informacje wyławiane z wielu innych źródeł na temat filmów w różnych językach regionalnych. „Dysponowaliśmy fragmentarycznymi źródłami – niektóre z nich znajdowały się w starych i już niedostępnych księgach – niestety żadne nie było wystarczająco przekrojowe. Natomiast tym, co tak urozmaica indyjskie adaptacje dzieł Szekspira, jest ich wielojęzyczność”, zauważa Burnett. Naukowiec stwierdza, że stypendium ufundowane przez UE pomogło Periago uzyskać status wiodącej europejskiej badaczki w swojej dziedzinie i istotnie umocniło jej międzynarodową pozycję. Umożliwiło jej również nawiązanie współpracy poza środowiskiem akademickim z przedstawicielami świata sztuki, filmu i teatru, a także bibliotekami i archiwami.
Kobiety i Szekspir
Równie istotne dla „kulturowego odrodzenia” było zbadanie roli kobiet w adaptacji dzieł Szekspira, a także ich roli jako m.in. reżyserek. Periago współprzewodziła pierwszej międzynarodowej konferencji zatytułowanej „Women and Indian Shakespeares Conference” na QUB w 2019 roku, podczas której akademicy, praktycy i artyści kreatywni dyskutowali na temat wkładu kobiet w kulturę indyjską związaną z Szekspirem w filmie, literaturze, teatrze i tańcu. Jednocześnie Periago była jednym z kuratorów wystawy zatytułowanej „Discovering Shakespeare’s Indian Connections” ufundowanej przez Being Human Festival. Jednym z efektów konferencji będzie wspólnie zredagowany tom esejów na temat kobiet i roli dzieł Szekspira w kulturze Indii, począwszy od wczesno-kolonialnych przedstawień, na współczesnym teatrze eksperymentalnym skończywszy. „To przykład projektu, który pozwolił zaistnieć temu obszarowi badań w świadomości badaczy”, zauważa Burnett. Dzieła Szekspira inspirują debaty na całym świecie i wpływają na rzeczywistość. „Zastanówmy się, czemu dzisiaj służą utwory Szekspira. Czyż nie wykorzystuje się ich, by zapoczątkować debaty na temat zmian systemowych, języka czy terytoriów?”, mówi Burnett, odnosząc się do filmu z 2014 roku zatytułowanego „Haider” – hinduskiej wersji Szekspirowskiego „Hamleta”, którego akcja rozgrywa się w ogarniętym konfliktem Kaszmirze.
Słowa kluczowe
ShakespeareIndia, William Shakespeare, film, teatr, kultura, Indie, języki Indii, kobiety i Szekspir
