Ocena filmów autobiograficznych autorstwa muzułmanek
Różne ograniczenia utrudniają muzułmankom na całym świecie produkcję filmów przedstawiających ich osobiste i zbiorowe historie, począwszy od patriarchalnej opresji po fundamentalizm religijny oraz restrykcje polityczne i społeczno-kulturowe. „Mimo to muzułmanki na całym świecie wnoszą ważny wkład w kinematografię, szczególnie od popularyzacji dostępnych technologii wideo w latach 80. XX wieku”, mówi Laura Rascaroli, koordynatorka projektu MUSLIMWOMENFILM z University College Cork, uczelni będącej gospodarzem projektu. Pojawianie się coraz to nowych filmów autobiograficznych autorstwa kobiet odgrywa kluczową rolę we wspieraniu oporu muzułmanek poprzez film, w ich krajach i diasporach. Chcąc zbadać to zjawisko, zespół finansowanego przez UE projektu połączył różne obszary badawcze, takie jak historie twórczości filmowej muzułmanek, kino feministyczne, kino pierwszoosobowe i autobiografia w filmie. „Autobiograficzna twórczość filmowa muzułmanek stanowi brakujący rozdział w historii kina”, zauważa Rahat Imran, stypendystka działań Maria Skłodowska-Curie. „Przedstawiamy nasze twórczynie jako historiografki i kontr-historyczki, opierając się na ich osobistych doświadczeniach, które są często przemycane w narracji filmowej”.
Kategoryzacja i analiza
Do tej pory niewiele uwagi poświęcano badaniom nad filmami autobiograficznymi muzułmanek, dlatego pierwszym celem zespołu projektu było zebranie twórczyń i filmów z możliwe największej liczby regionów, a następnie przeprowadzenie ich klasyfikacji. Klasyfikacja opierała się na różnych kategoriach określających treść, gatunek i sposób realizacji. „Zastosowaliśmy różne kategorie filmoznawcze dostosowane do naszych konkretnych potrzeb, takie jak określenia «autofikcja» i «portret», a także nazwy gatunków, takie jak «animacja» i «eksperymentalny», oraz bardziej konkretne terminy, takie jak «działaczka na rzecz równouprawnienia» i «świadectwo»”, wyjaśnia Rascaroli. Przeanalizowano wiele źródeł, m.in. opracowania naukowe, dokumentację rządową i pozarządową oraz strony internetowe związane z filmami, np. festiwali filmowych, producentów i twórców. Wybrano i skatalogowano około 290 filmów, które stanowią teraz bogaty zbiór materiałów dostępnych dla badaczy, organizacji kulturowych i szkół. Kolejny ważny cel zakładał analizę tych filmów w ich kontekście historycznym, filmowym i artystycznym. Projekt MUSLIMWOMENFILM skupiał się przede wszystkim na dwóch krajach: Pakistanie, ze względu na rosnącą liczbę filmów nakręconych przez aktywistki, oraz Afganistanie, gdzie kobiety padają ofiarami ekstremizmu religijnego, a ich twórczość filmowa pozostaje niezbadana. Od momentu powrotu talibów do władzy większość reżyserek przebywa na wygnaniu. „Utrudnia to prowadzenie badań, ale także podkreśla ich znaczenie”, mówi Imran. Z każdego kraju wybrano jedno studium przypadku. Świadectwo Sabihy Sumar jest jedną z niewielu udokumentowanych historii kobiet, jak dowiadujemy się z artykułu opublikowanego w czasopiśmie „CINEJ”. Z kolei filmy urodzonej w Afganistanie i mieszkającej w Kanadzie Nelofer Paziry, skierowane do zachodnich odbiorców, badano w kontekście teorii kina diasporycznego. „Twórczość Paziry ukazuje złożoność mediacji między kulturami, rynkiem filmowym i odbiorcami, co widać na przykład w egzotyzacji reżyserki i jej bohaterek na zachodnich festiwalach filmowych”, wyjaśnia Rascaroli.
Poszerzanie zakresu
Zorganizowano dwudniowe sympozjum filmowe, które z powodu pandemii odbyło się online, poświęcone badaniu filmów autobiograficznych i filmów z narracją pierwszoosobową nakręconych przez kobiety. Prowadzone przez czołowych filmoznawców i filmowców prezentacje, pokazy i dyskusje przedstawiały zróżnicowane perspektywy. Internetowe obserwatorium filmowe dotyczące nakręconych przez muzułmanki filmów (auto)biograficznych będzie dalej promować wiedzę w tej dziedzinie. Napisany przez Imran rozdział o aktywistkach-reżyserkach wyrażających sprzeciw przeciwko przemocy ze względu na płeć w Pakistanie, który powstał w oparciu o ustalenia projektu, znajdzie się w przyszłorocznej publikacji „The Routledge Companion on Gender, Media and Violence”. Powstanie także pierwsze opracowanie monograficzne reżyserek z Afganistanu.
Słowa kluczowe
MUSLIMWOMENFILM, produkcja filmowa, muzułmański, Pakistan, Afganistan, patriarchalny, fundamentalizm religijny, feministyczny, autobiografia, historiograf, diaspora, kobiety