Badanie reakcji na przestępstwa z nienawiści wobec lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych w Europie Południowo-Wschodniej
Projekt ENTER, finansowany w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, bada czynniki wpływające na zmiany w reakcji na przestępstwa z nienawiści wobec osób LGBT w Gruzji i Macedonii Północnej – dwóch krajach ubiegających się o członkostwo w UE. Obszar badań obejmuje ramy prawne, egzekwowanie prawa, ściganie karne, praktyki skazywania i gromadzenie danych. Jak dotąd w obu krajach prowadzono ograniczone badania na ten temat. Ponad 30 wywiadów z członkami społeczeństwa obywatelskiego, politykami oraz krajowymi i międzynarodowymi urzędnikami służby cywilnej wykazało, że Gruzja, która jest krytykowana za zezwalanie na mowę nienawiści i przemoc podczas parad równości, podjęła ostatnio kroki w celu zwalczania i ścigania przestępstw z nienawiści wobec osób LGBT w kontekstach wykraczających poza tego typu wydarzenia. W 2021 roku w Gruzji odnotowano największą liczbę przestępstw z nienawiści wobec osób LGBT (106 incydentów) w Europie Wschodniej. Przepisy dotyczące przestępstw z nienawiści chroniące orientację seksualną wprowadzono w 2012 roku, ale do niedawna pozostawały one w większości nieaktywne. Z kolei Macedonia Północna przeszła bardziej rozległy proces opracowywania przepisów w sprawie przestępstw z nienawiści, a od czasu ich wprowadzenia w 2009 roku wprowadzono liczne reformy. Ostateczna reforma z 2018 roku rozszerzyła ochronę na ofiary przestępstw z nienawiści ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Przepisy te czekają jednak na aktywne wdrożenie.
Dwa kroki w przód, jeden w tył
„Wstępne ustalenia wskazują, że postęp, choć marginalny, jest zauważalny zarówno w Gruzji, jak i Macedonii Północnej”, komentuje Piotr Godzisz z Université Libre de Bruxelles w Belgii, gdzie prowadzony jest projekt ENTER. „Czasami postęp ogranicza się do małych obszarów dobrych praktyk, co czyni go jeszcze ważniejszym i bardziej interesującym. Aby zrozumieć czynniki stojące za tymi zmianami, potrzebne jest przyjęcie nowej perspektywy, uwzględniającej zarówno politykę publiczną, jak i kryminologiczne aspekty zarządzania przestępstwami z nienawiści”. Badania sugerują, że na postęp w obu krajach wpływa połączenie różnych czynników. Z jednej strony decydenci polityczni są zmotywowani do poprawy swojej międzynarodowej reputacji i czerpania korzyści z integracji z UE. Jednak rządy krajów, w których akceptacja osób LGBT jest niska, stoją również przed wyzwaniem poradzenia sobie z potencjalnymi kosztami politycznymi związanymi z wdrażaniem tych polityk. Z drugiej strony pomyślne wdrożenie tych zmian ułatwia zaangażowana społeczność ekspertów i zwolenników, zarówno w rządzie, jak i poza nim. Starają się oni wprowadzać w życie międzynarodowe standardy i skuteczne praktyki. Ich poświęcenie, wspierane przez ciągłą presję ze strony UE, wykroczyło poza zwykłe uchwalanie przepisów i stworzyło możliwości wprowadzenia namacalnych zmian. „Niemniej jednak ważne jest, aby uznać, że postępy te pozostają subtelne i zależą od panujących okoliczności politycznych”, wyjaśnia Godzisz. Aby zrozumieć empatię społeczeństwa wobec ofiar przemocy skierowanej w osoby LGBT, w 10 krajach europejskich przeprowadzono ankietę, w której udział wzięło ponad 10 000 osób. Okazało się, że na ofiary ze społeczności LGBT patrzy się mniej przychylnie. Ponadto poziom wsparcia, jakie mogą otrzymać ofiary, może różnić się nawet w obrębie społeczności LGBT. Wyniki te, opublikowane w czasopiśmie „Journal of Interpersonal Violence”, mogą być przydatne w kontekście przyszłych badań i decyzji politycznych. Prowadzone pod kierownictwem Godzisza badanie opublikowane w czasopiśmie „The International Journal of Human Rights” dotyczyło tego, dlaczego kraje tworzą przepisy przeciwko przestępstwom z nienawiści wobec osób LGBT i kto pomaga wprowadzać te zmiany. Skupiając się na Polsce, wyniki pokazały, że lokalni aktywiści walczący z przemocą wobec osób LGBT wykorzystują międzynarodowe wsparcie, aby wywierać nacisk na tworzenie lepszego prawa. Łączą siły z różnymi sieciami, aby dotrzeć do instytucji ONZ zajmujących się prawami człowieka, które następnie naciskają na polski rząd, aby poprawić przepisy dotyczące przestępstw z nienawiści. Dwuletni projekt ENTER (Diffusion of laws addressing anti-LGBT violence to South-East European countries) potrwa do sierpnia 2023 roku.
Słowa kluczowe
ENTER, LGBT, anty-LGBT, lesbijki, geje, osoby biseksualne, osoby transpłciowe, przestępstwo z nienawiści, prawa człowieka, przemoc