Działania w najlepszym interesie dziecka w systemach ochrony dziecka
Swoboda uznania daje sędziemu lub innemu organowi decyzyjnemu uprawnienia do działania lub podejmowania decyzji w oparciu o własny osąd. Uznaniowość jest niezbędna w sprawach dotyczących ochrony dzieci, ponieważ decyzje powinny być każdorazowo dostosowane do indywidualnej sytuacji dziecka i rodziny. Obecnie występują duże luki badawcze w temacie swobody uznania, zarówno w UE, jak i na całym świecie. Częściowo tłumaczy się to brakiem wiedzy na temat dzieci, a zwłaszcza ich ochrony, wśród osób zajmujących się naukami społecznymi. „Ochrona dziecka stanowi tylko niewielki element państwa opiekuńczego, ale może potencjalnie wywoływać ogromne publiczne oburzenie i przyciągać uwagę ze względu na daleko idące uprawnienia" – mówi Marit Skivenes(odnośnik otworzy się w nowym oknie), profesorka nauk politycznych na Uniwersytecie w Bergen(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i koordynatorka projektu DISCRETION(odnośnik otworzy się w nowym oknie). W ramach projektu DISCRETION, finansowanego przez Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERBN)(odnośnik otworzy się w nowym oknie), naukowcy starali się wypełnić tę lukę badawczą poprzez dogłębne zbadanie sposobu podejmowania i uzasadniania decyzji uznaniowych w najlepszym interesie dziecka. „Kluczową motywacją dla projektu było ujawnienie mechanizmów stojących za przyczynami i mechanizmami podejmowania decyzji uznaniowych oraz tego, czy są one zgodne z zasadami praworządności i sprawiedliwości proceduralnej” — wyjaśnia Skivenes.
Badanie instytucjonalnego kontekstu uznaniowości
Zespół zaczął od zmapowania procesów decyzyjnych w sądach, aby zdobyć wiedzę na temat rozumowania i uzasadnienia podejmowania inwazyjnych interwencji. W ramach projektu przeanalizowano również politykę ochrony dzieci i struktury organizacyjne w ośmiu krajach europejskich, aby uzyskać informacje na temat standardów, które decydenci powinni stosować przy korzystaniu ze swobody uznania. Badacze stanęli przed szeregiem wyzwań ze względu na wrażliwość przypadków oraz przepisy obowiązujące w różnych krajach. „Prawie wszystko udało się rozwiązać dzięki cierpliwości, wytrwałości, interdyscyplinarnemu zespołowi i dbałości o szczegóły” – dodaje Skivenes. „Wymagało to wielu zasobów, więc bez grantu ERBN nie bylibyśmy w stanie sobie z tym poradzić”.
Międzynarodowe niespójności
Wyniki projektu ujawniły, że istnieją ogromne różnice między krajami: między innymi pod względem uzasadnienia inwazyjnych interwencji, czynników decyzyjnych uznawanych za istotne, sposobu opisywania dzieci oraz sposobu przedstawiania ich opinii. „Wyjaśnienie tego zjawiska można znaleźć w polityce ochrony dzieci w poszczególnych krajach" – zauważa Skivenes. Projekt ujawnił również, że na decyzję o skorzystaniu z decyzji uznaniowej miały wpływ osobiste wartości decydentów w zakresie postrzegania dziecka oraz ich ocena ryzyka. „Kolejnym odkryciem, kluczowym w tym obszarze państwa opiekuńczego, jest brak przejrzystości i mechanizmów odpowiedzialności” – mówi Skivenes. W sześciu z ośmiu krajów audytorzy, dziennikarze, badacze i ogół społeczeństwa mają bardzo niewielkie możliwości, aby uzyskać wgląd w postępowania dotyczące adopcji z pieczy.
Opracowanie globalnej typologii
W ramach projektu opracowano globalną typologię(odnośnik otworzy się w nowym oknie) systemów ochrony dzieci, która została opublikowana jako podręcznik przez wydawnictwo Oxford University Press. Otwiera to zupełnie nową gałąź dyskusji naukowych w obszarach badań nad państwem opiekuńczym i ochroną dzieci. „To przełom dla społeczności naukowej” — dodaje Skivenes. „To pierwsza typologia o globalnym podejściu i wykorzystująca sporą podstawę empiryczną z 50 krajów obejmujących wszystkie regiony świata”. Zespół planuje teraz empirycznie przetestować i rozwinąć typologię ochrony dziecka w skali globalnej.