Zagadkowy kurczak: nowe spojrzenie na wczesne udomowienie
Na świecie żyje 25 miliardów kurczaków — w przybliżeniu trzy na każdego żywego człowieka. Ich mięso jest głównym źródłem białka, a sam ptak jest ikoną kultury. „Istnieje wiele niepewności co do tego, kiedy kurczaki zostały po raz pierwszy udomowione, w jaki sposób rozprzestrzeniły się na całym świecie i jak przystosowały się do środowiska naturalnego i kulturowego” — mówi Ophélie Lebrasseur, zooarcheolożka z Centrum Antropobiologii i Genomiki w Tuluzie (CAGT) we Francji. Lebrasseur, główna badaczka projektu ARAUCANA, koordynowanego przez CAGT i argentyński Instituto Nacional de Antropología y Pensamiento Latinoamericano, planowała skupić się na kurczakach w Ameryce Łacińskiej. Ale kiedy pandemia wstrzymała jej plany pracy ze antycznymi próbkami z regionu, postanowiła zamiast tego skoncentrować się na budowaniu globalnego kontekstu ewolucji kurczaków.
Uprawa ryżu przyczyniła się do udomowienia kurczaków
We współpracy z partnerami naukowymi, w tym z Jorisem Petersem (strona w języku niemieckim), i przy wsparciu programu działania „Maria Skłodowska-Curie” krytycznie przyjrzała się danym na temat kurczaków z 600 stanowisk archeologicznych w 89 krajach. Ze względu na swój kształt i rozmiar kości kurczaka mogą łatwo przemieszczać się przez warstwy stratygraficzne — co oznacza, że nowsze kości mogą być obecne we wcześniejszych kontekstach archeologicznych. Bez bezpośredniego datowania radiowęglowego wiek kości mógłby zostać błędnie zinterpretowany. „Ponownie oceniliśmy zaufanie do datowania kości, a także identyfikację gatunków i stwierdziliśmy, że najwcześniejsze kości o statusie udomowionym znaleziono w środkowej Tajlandii. Pochodzą sprzed około 3500 lat. To rzeczywiście później niż dotychczas sądzono” — wyjaśnia Lebrasseur. Odkrycie to podważyło ustalone teorie i wprowadziło nowy element do układanki historii kurczaków. Udomowienie nastąpiło jednocześnie z pojawieniem się w regionie upraw rolnych ryżu suchego, zwanego też „górskim”. Zdaniem Lebrasseur to nie przypadek. „To zmieniło otoczenie osad ludzkich i uczyniło je korzystnym dla kurczaków, prawdopodobnie działając jako «katalizator» udomowienia” — zauważa. „Kiedy już wiedzieliśmy, że udomowienie miało miejsce 3500 lat temu, mogliśmy prześledzić jego rozprzestrzenianie się w Azji i Oceanii, a następnie w Afryce i wzdłuż Morza Śródziemnego do Europy”.
Sekwencjonowanie genomów kurczaków z Ameryki Łacińskiej
Następnie Lebrasseur ponownie zwróciła uwagę na Amerykę Łacińską, gdzie niewiele wiadomo o tym, jak kurczaki ewoluowały i przystosowały się od czasu ich wprowadzenia 500 lat temu. Założyła sieć zooarcheologiczną w Argentynie, Brazylii, Meksyku i Peru, zoptymalizowała protokół opracowany w CAGT do odzyskiwania antycznego DNA z delikatnych kości ptaków i rozpoczęła łączenie analizy zooarcheologicznej i analizy całego genomu. Do 2020 roku Brazylia stała się największym na świecie eksporterem kurczaków, ale wciąż niewiele było wiadomo na temat ewolucyjnych adaptacji, które stworzyły różnorodne populacje w Ameryce Południowej. Zespół Lebrasseur przeprowadził sekwencjonowanie całego genomu 12 próbek antycznych kurczaków. Po zakończeniu przetwarzania dane zostaną włączone do bazy danych genomu Chicken Genomic Diversity Consortium, która ma zostać udostępniona jako dane typu open-source w najbliższej przyszłości.
Hodowla krzyżowa może osłabiać różnorodność genetyczną kurczaków
Scharakteryzowanie lokalnej różnorodności kurczaków jest ważne dla bezpieczeństwa żywności. „Jeśli nie znamy różnorodności genetycznej, która leży u podstaw cech związanych z adaptacją, ryzykujemy ich utratę w wyniku programów krzyżowania. Komercyjnie hodowane kurczaki nie są zróżnicowane genetycznie. Jeśli pojawi się patogen śmiertelny dla kurczaków, stada mogą nie przetrwać bez bioróżnorodności” — zauważa Lebrasseur. Postępy w paleogenomice, bardziej niezawodny sposób identyfikacji gatunków i zbiór danych próbek obejmujących całą Amerykę Południową powinny umożliwić Lebrasseur udzielenie odpowiedzi na pytanie, które od lat nurtuje naukowców. Kto pierwszy wprowadził kurczaki do Ameryki Łacińskiej — Europejczycy ze wschodu czy Polinezyjczycy z zachodu?
Słowa kluczowe
ARAUCANA, kurczaki, historia kurczaków, pochodzenie kurczaków, Ameryka Łacińska, udomowienie, zooarcheologia, paleogenomika, antyczne DNA
