Etyka i rzetelność: budowanie mostów na zaufaniu i doskonałości w badaniach i innowacjach
Etyka i rzetelność badawcza to warunki wstępne doskonałości badawczej i utrzymania zaufania społeczeństwa do nauki, a także kluczowe czynniki w dostarczaniu ekologicznych i cyfrowych innowacji zorientowanych na człowieka, które uwzględniają nasze europejskie wartości. Dlatego też promowanie etyki i rzetelności badawczej ma ogromne znaczenie dla zapewnienia wysokiej jakości nauki w UE. Jak pokazała pandemia COVID-19, w obliczu bezprecedensowej niepewności wszystkie oczy zwracają się ku nauce, która powinna zapewnić wskazówki i odpowiedzi. Z drugiej strona, utrata zaufania do nauki może mieć bezpośredni wpływ na zdrowie publiczne. Kiedy takie kryzysy stawiają nas przed nowymi dylematami etycznymi i społecznymi, może to się źle skończyć. Zapewnienie wysokiego poziomu rzetelności i wysokich standardów etycznych jest konieczne nie tylko przy projektowaniu i prowadzeniu badań, ale ma również pierwszorzędne znaczenie przy wykorzystywaniu wyników badań w kontekście politycznym.
Wiodące na świecie praktyki etyczne
Postęp naukowy i technologiczny przynosi takie osiągnięcia, jak sztuczna inteligencja, nowe techniki genomiczne, biomedycyna i geoinżynieria, biologia syntetyczna i neurotechnologia, które rodzą złożone pytania etyczne. Odpowiedzialnie prowadzone badania muszą uwzględniać wpływ społeczny i potencjalne niewłaściwe wykorzystanie nowych osiągnięć technologicznych. Takie podejście wymaga zbiorowego, szeroko zakrojonego i włączającego procesu refleksji i dialogu, opartych na wartościach, wokół których chcemy zorganizować społeczeństwo i na roli, jaką powinny w nim odgrywać technologie. Unia Europejska jest zobowiązana do ochrony i promowania swoich podstawowych wartości i zasad, zarówno na swoim terytorium, jak i w przypadku międzynarodowej współpracy w zakresie badań i innowacji. W związku z tym ramy programu „Horyzont Europa” wymagają pełnego przestrzegania zasad etycznych, praw podstawowych i obowiązującego prawodawstwa, promują podejście uwzględniające etykę we wszystkich istotnych działaniach w ramach programu „Horyzont Europa” i są liderem w zapobieganiu dumpingowi etycznemu i promowaniu sprawiedliwych partnerstw badawczych. Projekty przedstawione w niniejszej broszurze są odpowiedzią na te wyzwania i ilustrują, w jaki sposób UE aktywnie promuje rozwój szkoleń, edukacji i budowania potencjału w zakresie zasad rzetelności badawczej oraz stale wspiera projekty, które analizują etyczne wymiary i implikacje nowych technologii. Omawiane projekty promują również dialog z globalnymi partnerami na temat etyki i rzetelności w badaniach, aby budować konstruktywną kulturę dzięki ulepszonym ramom, narzędziom i procedurom operacyjnym, które wspierają społeczność badawczą, instytucje, fundatorów i komisje etyczne. Projekty opisane w niniejszej broszurze dotyczą szeregu aspektów związanych z etyką i rzetelnością w badaniach. Projekty TechEthos i iRECS wspierają etyczny rozwój i wdrażanie nowych technologii o potencjalnie dużym wpływie społeczno-gospodarczym, natomiast projekt HYBRIDA analizuje etyczne i normatywne aspekty wynikające z organoidów i ich etyczne zarządzanie. W przypadku projektu ROSiE nacisk położony jest na znaczenie otwartej nauki jako mechanizmu wzmacniającego rzetelność badań. Przedstawia on wytyczne dotyczące odpowiedzialnego sposobu zajmowania się otwartą nauką zgodnie z zasadami i wartościami etyki i rzetelności. W ramach projektu SOPs4RI opracowano standardowe procedury operacyjne dotyczące rzetelności badań w celu zapobiegania niewłaściwym zachowaniom badawczym, ich wykrywania i postępowaniu w przypadku ich wystąpienia w instytucjach badawczych, a w ramach projektu PRO-Ethics zdefiniowano nowe ramy etyczne dotyczące angażowania nietradycyjnych interesariuszy w badania i innowacje. Wreszcie, zespół projektu ETHNA System opracował system wskazówek etycznych dla odpowiedzialnych badań i innowacji,a w ramach projektu PREPARED odbywają się prace nad ramami ochrony wartości etycznych podczas przyspieszonych wysiłków badawczych podejmowanych w sytuacjach kryzysowych.
Dalsze badania
Projekty przedstawione w niniejszej broszurze Results Pack ilustrują różnorodność i wpływ ostatnich wysiłków podjętych przez naukowców finansowanych ze środków UE w celu rozwiązania kwestii etyki i rzetelności w badaniach. Prace opierają się na bogatej tradycji projektów, które przyniosły długotrwałe rezultaty. Godne uwagi przykłady: Zadaniem projektu TRUST było wspieranie przestrzegania wysokich standardów etycznych w badaniach naukowych na całym świecie. Opracowany w ramach niego Kodeks postępowania w zakresie sprawiedliwych partnerstw badawczych został przetłumaczony na jedenaście języków, przyjęty przez kilka organizacji międzynarodowych, w tym Komisję Europejską, oraz zatwierdzony przez Radę UE. W ramach projektu SIENNA opracowano protokoły i kodeksy etyczne w trzech obszarach technologicznych, są to: genomika człowieka, sztuczna inteligencja (AI) i robotyka oraz udoskonalanie człowieka. Opracowany dokument Wytyczne etyczne dla badań o potencjale udoskonalania człowieka stał się dokumentem referencyjnym dla wnioskodawców programu Horyzont Europa oraz dla procesu oceny etycznej programu Horyzont Europa. W ramach projektu SHERPA opracowano zalecenia, które mają zapewnić, że kwestie etyczne i związane z prawami człowieka w odniesieniu do sztucznej inteligencji zostaną rozpoznane i uwzględnione. Efektem projektu są również wytyczne dotyczące etycznego rozwoju i wykorzystania sztucznej inteligencji oraz wkład w przygotowanie wytycznych referencyjnych programu Horyzont Europa dotyczących uwzględniania etyki na etapie projektowania oraz etyki w podejściach do korzystania ze sztucznej inteligencji. Projekt PANELFIT przyczynił się do opracowania nowych ram etycznych i prawnych do zarządzania technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Żywe historie i odgrywanie ról w programie kart edukacyjnych projektu Path2Integrity pomagają uczyć podstaw rzetelności badawczej studentów i początkujących naukowców, natomiast moduły szkoleniowe opracowane w ramach projektu INTEGRITY przedstawiają rzeczywiste dylematy akademickie i badawcze. Projekt BEYOND przyjął behawioralne i oparte na dowodach podejście do promowania etyki badań naukowych i rzetelności badawczej w Europie, wykorzystując solidne metodologie do skutecznych szkoleń. Ale to nie tylko indywidualne projekty, w wyniku działań projektowych powstało kilka sieci. Europejska Sieć na rzecz Etyki i Rzetelności Badawczej (ENERI) została utworzona jako stała platforma ułatwiająca komunikację i zawierająca praktyczne zalecenia i narzędzia dla naukowców. Europejska sieć komisji etycznych ds. badań naukowych (EUREC) promuje budowanie potencjału i pomoc komisjom etycznym ds. badań naukowych we współpracy w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej UE. Europejska Sieć Biur ds. Rzetelności Badawczej (ENRIO) jest nieformalną siecią, która skupia ekspertów zajmujących się kwestiami rzetelności badań, a niedawno zainicjowana Sieć na rzecz Jakości Edukacji i Badań Naukowych (NERQ), powstała w wyniku projektów Path2Integrity i INTEGRITY, dąży do podniesienia jakości nauczania w zakresie rzetelności i etyki badań oraz otwartej nauki. Wreszcie, platforma Embassy of Good Science została utworzona jako rezultat projektów finansowanych ze środków UE EnTIRE i VIRT2UE. Ta platforma społecznościowa oferuje wsparcie w radzeniu sobie z codziennymi praktykami badawczymi i dylematami; zawiera również materiały opracowane w ramach innych odpowiednich projektów finansowanych przez UE. Komisja Europejska nadal finansuje projekty, które wspierają naukowców, komisje etyczne ds. badań naukowych, biura ds. rzetelności badań naukowych, decydentów politycznych i inne zainteresowane strony. Niedawno rozpoczęty projekt RE4GREEN ma na celu ustanowienie ram etyki i rzetelności badań w Europejskiej Przestrzeni Badawczej, aby ułatwić przejście do zrównoważonej gospodarki, natomiast celem projektu CHANGER jest promowanie zmian w ocenach etycznych badań poprzez wspieranie naukowców i komisji etycznych ds. badań naukowych w podejmowaniu nowych wyzwań związanych z nowymi technologiami i nowymi praktykami badawczymi.