Dlaczego ton ma znaczenie?
Wszystkie języki wykorzystują wysokość dźwięków w celu przekazywania treści. Na przykład w języku angielskim wyższy ton wskazuje na pytanie („Coffee?”), natomiast opadający ton oznacza odpowiedź lub zgodę („Yes, coffee!”). To dość prosty przykład ilustrujący, dlaczego ton ma znaczenie. Co najmniej połowa języków świata wykorzystuje zmiany wysokości dźwięku w celu rozróżnienia znaczeń danego słowa. Przykładem jest język tajski, gdzie sylaba „klai” wymawiana opadającym tonem oznacza „blisko”, natomiast wymawiana równym tonem oznacza coś przeciwnego – „daleko”. „Wykorzystanie wysokości dźwięku w celu rozróżnienia znaczenia słów jest zjawiskiem, które językoznawcy nazywają tonem”, wyjaśnia James Kirby(odnośnik otworzy się w nowym oknie), językoznawca i logopeda z Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zdaniem Kirby'ego w językach takich jak tajski, wietnamski i mandaryński rozróżnianie słów nie zawsze odbywa się na podstawie wysokości tonu. „We współczesnym języku mandaryńskim słowo „huà”, oznaczające „mowę” lub „słowa”, wymawia się wysokim, opadającym tonem”, wyjaśnia. „Ale 2500 lat temu byłoby wymawiane mniej więcej jak «grods»”. Dlaczego nastąpiła ta zmiana? Kirby wraz z zespołem międzynarodowych badaczy miał nadzieję znaleźć odpowiedź na to pytanie, korzystając ze wsparcia w ramach finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu EVOTONE(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Gromadzenie danych na podstawie szeregu języków azjatyckich
W ramach projektu finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) zebrano i przeanalizowano dane akustyczne, instrumentalne i percepcyjne dotyczące mniej popularnych języków Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Naukowcy zbadali ponadto wpływ czynników strukturalnych, takich jak kształt wyrazu, na kształtowanie tonu. Przeprowadzili również syntezę i analizę obszernego zbioru danych ze słowników oraz list słów, a także opracowali specjalistyczne nagrania naturalnej mowy, aby ustalić i ocenić zbiór zasad zmiany tonu.
Nowe odkrycia dotyczące wysokości i tonu dźwięków
Przeprowadzone prace przełożyły się na szereg interesujących odkryć. „Nasza praca z osobami posługującymi się językami mon i khmu, w których istnieje wiele spółgłosek, które stały się tonami w innych językach, wykazała, że wpływ niektórych spółgłosek na wysokość dźwięku jest znacznie mniej lokalny, niż wcześniej zakładano”, zauważa Kirby. Badacze odkryli również, że różnice na początku tonów nie zawsze są odbierane tak samo. „Odkryliśmy, że słuchacze są znacznie bardziej wrażliwi na zmiany na końcu tonów niż gdy występują na początku”, dodaje Kirby. „Było to dość zaskakujące, ponieważ początek sylaby jest zazwyczaj uważany za bardziej wyrazisty niż jej koniec”. Wiele ustaleń projektu zostało już opublikowanych w czasopismach naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Zrozumienie czynników wpływających na ewolucję języka
Dzięki pogłębieniu wiedzy na temat tego, w jaki sposób języki różnią się od siebie i jak zmieniają się z biegiem czasu, projekt EVOTONE umożliwił prześledzenie historycznych zmian językowych, uwzględnienie współczesnych różnic językowych między grupami i lepsze zrozumienie czynników wpływających na ewolucję języka. „Ton językowy to tylko jedna z cech języka ludzkiego, ale ze względu na jego powszechność i szerokie występowanie, a także istnienie w wielu językach, badanie jego powstawania i ewolucji pomaga nam zrozumieć granice zmienności językowej i zmian w szerszym ujęciu”, podsumowuje Kirby. Obecnie zespół pracuje nad udostępnieniem społeczności badawczej szerokiego zakresu danych i materiałów(odnośnik otworzy się w nowym oknie).