Badania nad szczepieniami przeciwko gruźlicy
Gruźlica jest nadal zagrożeniem dla zdrowia ludzi i powoduje miliony zgonów każdego roku. Co gorsza, około jedna trzecia populacji ludzkiej zakażona jest utajoną formą gruźlicy. Podczas takiego przewlekłego zakażenia wzrost M. tuberculosis jest powstrzymywany przez odpowiedź immunologiczną z udziałem limfocytów T, skierowaną przeciwko dominującym epitopom bakteryjnym. U około 5% chorych na utajoną formę gruźlicy dochodzi w którymś momencie do rozwinięcia choroby, co wynika z niezdolności układu odpornościowego do dalszego kontrolowania ilości bakterii. Co więcej epitopy, przeciwko którym skierowana jest odpowiedź immunologiczna, są zachowawcze w różnych szczepach gruźlicy, co sugeruje, że aktywacja limfocytów T może w jakiś sposób sprzyjać przeżyciu tych bakterii. W ramach finansowanego przez UE projektu "The T cell immune response against latent infection with Mycobacterium tuberculosis" (TILIM) pracowano nad szczepionkami, które byłyby skierowane przeciw subdominującym epitopom i umożliwiałyby eradykację zakażenia. Subdominujące epitopy definiowano jako elementy białka, które nie są celem tylko podczas zakażenia prątkami gruźlicy. Aby osiągnąć swój cel, naukowcy szczepili zwierzęta różnymi polipeptydami, aby uzyskać odpowiedź immunologiczną limfocytów T skierowaną przeciwko subdominującym epitopom. Udało się zidentyfikować subdominujące epitopy, które pozwalały uzyskać działanie profilaktyczne wobec zakażenia M. tuberculosis. Po zainfekowaniu zaszczepionych zwierząt Mtb limfocyty T swoiste wobec subdominujących epitopów wykazywały nasilone wytwarzanie cytokin i ochronny fenotyp, przypominający pamięć immunologiczną. Podobne odpowiedzi obserwuje się w limfocytach T po szczepieniu indukującym swoistość wobec dominującego epitopu, lecz towarzyszy im końcowo zróżnicowany fenotyp, a komórki ulegają wyczerpywaniu podczas walki z prątkami gruźlicy. Natomiast limfocyty T swoiste wobec subdominujących epitopów nie były tak silnie odróżnicowane i wykazywały dużo wyraźniejszy fenotyp, przypominający pamięć immunologiczną. Było tak również, gdy szczepionka obejmowała zarówno peptyd odpowiadający dominującemu, jak i subdominującemu epitopowi, co wskazuje, że zróżnicowany rozwój limfocytów T podczas zakażenia gruźlicą nie był skutkiem rozwoju choroby. Wyniki projektu TILIM mają ogromne znaczenie dla medycyny, wyraźnie wskazując na potencjał wywoływania odpowiedzi limfocytów T skierowanej przeciwko subdominującym peptydom prątków gruźlicy. Informacje te będą mogły zostać wykorzystane do przyszłego projektowania szczepionek, które umożliwią eradykację gruźlicy.
Słowa kluczowe
Gruźlica, szczepienia, Mycobacterium tuberculosis, utajona gruźlica, limfocyty T, epitop subdominujący, cytokina, fenotyp
