Stary lek na nową chorobę: przypadek wirusa Ebola
W 2014 r. miała miejsce najbardziej śmiertelna epidemia EBOV w historii, w której liczba ofiar była większa niż we wszystkich wcześniejszych epidemiach razem wziętych. Ujawniło to potrzebę przeprowadzenia intensywnych badań mających na celu opracowanie oraz przetestowanie strategii zwalczania i ograniczania choroby. Finansowany przez UE projekt REACTION to międzynarodowe przedsięwzięcie, w ramach którego specjaliści badali lek antywirusowy Favipiravir jako środek przeciwko EVD. Założeniem było opracowanie strategii natychmiastowej reakcji na bieżący kryzys oraz zapobieżenie dalszemu rozprzestrzenianiu się epidemii. Favipiravir sprawdził się w zwalczaniu wielu wirusów RNA, w tym EBOV, zarówno in vivo, jak i in vitro. Jego działanie polega na blokowaniu replikacji genów wirusa w zakażonych komórkach, aby zapobiec ich rozprzestrzenianiu się. To oznacza, że lek można by podawać przeciwko grypie pandemicznej i potencjalnie przeciwko EVD. Jak tłumaczy koordynator projektu, prof. Herve Raoul, „Favipiravir jest zatwierdzony do leczenia grypy w Japonii i był dostępny w dużych ilościach, dzięki czemu dobrze nadawał się do zastosowania u pacjentów”. Skuteczność Favipiraviru przeciwko EBOV Konsorcjum REACTION zbadało skuteczność Favipiraviru w zapobieganiu zgonom w wyniku EBOV, a także sprawdziło wykonalność i akceptowalność przeprowadzenia nadzwyczajnej próby klinicznej w kontekście poważnej epidemii eboli. Badanie kliniczne REACTION było największą próbą przeprowadzoną podczas epidemii: między listopadem 2014 a kwietniem 2015 r. wzięło w nim udział 126 pacjentów. Favipiravir wykazał się dobrym profilem tolerancji, ale już nie wysoką skuteczności antywirusową, być może za sprawą nieoptymalnych dawek. Równolegle do badania klinicznego uczestnicy projektu REACTION opracowywali nowe protokoły umożliwiające identyfikację najskuteczniejszej metody podawania leku. Protokoły te, zakładające dożylne podawanie leku, które rozpoczynało się przed infekcją, przetestowano na zwierzętach z rzędu naczelnych w modelu EVD. Oceniono wpływ na nasycenie wirusem, odpowiedź immunologiczną, ewolucję wirusa i przeżywalność pacjentów. „Zrozumienie wirusowej i komórkowej reakcji na leczenie na poziomie biologicznym i molekularnym jest niezwykle ważne”, mówi prof. Raoul. Doświadczenia na zwierzętach z rzędu naczelnych w modelu EVD pokazały skuteczność Favipiraviru przeciwko EBOV oraz poszerzyły naszą wiedzę na temat farmakokinetyki wysokich dawek leku. W określonych stężeniach lek znacząco zmniejszał replikację wirusa i zwiększał przeżywalność chorych. Co ważne, eksperymenty te dostarczają ważnych informacji, które umożliwią stworzenie zoptymalizowanych protokołów leczenia na potrzeby przyszłych epidemii EBD oraz ukazują wartość dodaną badań na zwierzętach z rzędu naczelnych. W przyszłości potrzebne będą badania na zdrowych ochotnikach, aby sprawdzić tolerancję zoptymalizowanych dawek i określić sposób ich stosowania w przyszłych epidemiach. Mobilizacja społeczna w trakcie epidemii EBOV Podczas realizacji projektu REACTION stało się jasne, że strategia mobilizacji społeczności w badaniu klinicznym jest niezbędna w przypadku sytuacji kryzysowych. Naukowcy zdobyli znaczne doświadczenie w zakresie współpracy z władzami lokalnymi przy opracowywaniu badania klinicznego w trakcie epidemii. Ogólnie rzecz biorąc, uczeni zaobserwowali pozytywną reakcję lokalnej społeczności na testowanie eksperymentalnych metod leczenia i realizację badań klinicznych. Jednocześnie jednak zauważono, że wkład opiekunów w opiekę nad pacjentami nie jest doceniany, a ponadto są oni często wykluczani ze społeczności w obawie przed rozprzestrzenianiem choroby. Działania edukujące opinię publiczną na temat roli opiekunów i infekcji EBOV są niezbędne, by uniknąć nieporozumień i paniki podczas epidemii. Prof. Raoul planuje „podawanie Favipiraviru w połączeniu z innymi formami leczenia w celu poprawy wyników klinicznych”. Podsumowując, zachęcające rezultaty inicjatywy REACTION przyczyniają się do istotnej poprawy skuteczności współpracy oraz dają mieszkańcom zagrożonych regionów wiarę, że leczenie eboli jest możliwe.
Słowa kluczowe
REACTION, Favipiravir, wirus Ebola (EBOV), epidemia, lek antywirusowy
